HRW-ին հրապրակել է «Աշխարհի 2025-ի զեկույցը». ՀՀ-ն բախվել է զգալի մարտահրավերների
Human Rights Watch միջազգային իրավապաշտպան կազմակերպությունը հրապարակել է իր ամենամյա զեկուցը: ՀՀ վերաբերյալ նշել է, որ Հայաստանի իշխանությունները 2024-ին շարունակել են զգալի մարտահրավերների բախվել՝ Ադրբեջանի կողմից Լեռնային Ղարաբաղի տարածաշրջանից տեղահանված ավելի քան 100,000 էթնիկ հայերի սոցիալական ապահովման հարցում: Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև դեռևս չլուծված կոնֆլիկտի հետ կապված անապահովությունը ողջ տարվա ընթացքում գերիշխում էր հանրային խոսակցություններում:
Վարչապետի հրաժարականի պահանջով ընդդիմության հաճախակի բողոքի ակցիաները հասարակական կարգի մարտահրավերներ են ներկայացրել իրավապահ մարմինների համար, որոնց գործողություններն առնվազն մեկ դեպքում հանգեցրել են նրան, որ տասնյակ մարդիկ դիմել են բժշկական օգնություն ստանալու՝ ընդգծելով ոստիկանության չարաշահումների համար պատասխանատվության ենթարկելու շարունակական մտահոգությունները:
Մտահոգության այլ ոլորտները ներառում են ներխուժման հսկողությունը, ընտանեկան բռնությունը, խտրականությունը հաշմանդամություն ունեցող անձանց նկատմամբ և սեռական կողմնորոշման և գենդերային ինքնության վրա հիմնված բռնությունն ու խտրականությունը:
2024 թվականի փետրվարին Հայաստանը դարձավ Միջազգային քրեական դատարանի հիմնադիր պայմանագրի՝ Հռոմի կանոնադրության 124-րդ մասնակից պետությունը։
Ոստիկանության վարքագիծը
Իրավապահ մարմինների չարաշահումների համար արդյունավետ հաշվետվողականության բացակայությունը շարունակվել է:
Գաղտնիության իրավունք
Ապրիլին կառավարությունը հավանությրո է տվել օրենսդրական փոփոխություններին՝ ուղղված «հանրային տարածքների անվտանգության ամրապնդմանը», սակայն նոյեմբերին հայտարարել է, որ հրաժարվելու է օրինագծից: Եթե օրինագիծն ընդունվեր, ապա Երևանի առևտրային սուբյեկտներից կպահանջվեր տեղադրել տեսահսկման տեսախցիկներ և ոստիկանությանը 24-ժամյա հասանելիություն տրամադրել ուղիղ եթերներից և ձայնագրություններից՝ ըստ պահանջի: Սա կհանգեցներ կամայական և չհիմնավորված ներխուժումների: Հանրության համար մատչելի վայրերում տեսահսկման զուտ գոյությունը կարող է սառեցնող ազդեցություն ունենալ գաղտնիության և հավաքների, միավորումների և արտահայտվելու ազատության իրավունքների վրա, ի թիվս այլ իրավունքների:
Խոսքի և տեղեկատվության ազատություն
2024 թվականի առաջին վեց ամիսներին Խոսքի ազատության պաշտպանության կոմիտեի (ԽԱՊԿ) հայկական խումբը փաստագրել է բողոքի ցույցերի ժամանակ ոստիկանության և մասնավոր անձանց կողմից 23 լրագրողների և օպերատորների նկատմամբ ֆիզիկական բռնության 14 դեպք, ինչպես նաև այլ տեսակի ճնշումների 43 դեպք։
Քաղաքական գործիչները և մասնավոր բիզնեսները շարունակել են զրպարտության գործեր հարուցել լրագրողների և լրատվամիջոցների դեմ՝ նրանց ներքաշելով երկարատև իրավական պայքարի մեջ և սպառնալով ծանր ֆինանսական տույժերով: Լրատվամիջոցների շահերի պաշտպանության տեղական խումբը հայտնել է, որ հունվարից հունիս ընկած ժամանակահատվածում լրատվամիջոցները զրպարտության համար 29 նոր հայց են ներկայացրել:
Հավասարության և ոչ խտրականության իրավունք
Հունիսին Արդարադատության նախարարությունը հանրային քննարկման է ներկայացրել խտրականության դեմ օրինագիծ, որը որպես պաշտպանության հիմք չի ներառում սեռական կողմնորոշումը, գենդերային ինքնությունը, առողջական վիճակը կամ ամուսնական և ընտանեկան դրությունը: Որոշ պաշտոնյաներ պնդում էին, որ դրանք ենթադրվում են նախագծում պաշտպանվածության այլ անձնական և սոցիալական հիմքերում։ Այնուամենայնիվ, դրանց կոնկրետ անուններ չտալը կարող է հանգեցնել վարչական մարմիններին կամ դատարաններին բացառելու դրանք՝ ստիպելով տուժողներին բողոքարկել վճիռները և ստեղծելով պաշտպանության համար անհարկի խոչընդոտներ:
Հաշմանդամների իրավունքներ
Հայաստանը շարունակում է չունենալ հոգեսոցիալական և մտավոր հաշմանդամություն ունեցող անձանց համար համայնքային ծառայությունների ներդրման համապարփակ ծրագիր: Հայաստանը նաև շարունակում է դատարաններին թույլատրել զրկել հոգեսոցիալական կամ մտավոր հաշմանդամություն ունեցող անձանց իրավունակությունից և չի առաջարկում որոշումների կայացման մեխանիզմներ:
Բռնություն կանանց և աղջիկների նկատմամբ
Իշխանությունները հունիսի ընթացքում հետաքննել են ընտանեկան բռնության քրեական հանցագործության 1535 բողոք, ինչը զգալի աճ է 2023 թվականի նույն ժամանակահատվածում քննված 484 բողոքների համեմատ և մեղադրանք է առաջադրել 197 մարդու: Առնվազն չորս կին սպանվել է 2023 թվականի սեպտեմբերից մինչև 2024 թվականի սեպտեմբերն ընկած ժամանակահատվածում, երեքը՝ ընտանիքի անդամի կողմից։ Չորս կանանցից երեքը 60-ն անց էին:
Սեռական կողմնորոշում և գենդերային ինքնություն
Լեսբուհի, գեյ, բիսեքսուալ և տրանսգենդեր (ԼԳԲՏ) մարդիկ շարունակում են բախվել խտրականության, ոտնձգությունների և բռնության։
Իրենց սեռական կողմնորոշման կամ գենդերային ինքնության հրապարակային բացահայտման պատճառով խտրականության և նվաստացման վախը և պաշտոնական հետաքննության նկատմամբ վստահության բացակայությունը շարունակում են խանգարել շատ ԼԳԲՏ մարդկանց հայտնել իրենց դեմ ատելության հանցագործությունների մասին:
