«Սատանան մանրունքների մեջ է»․ ՀՀ-Ադրբեջան հարաբերությունների դեռևս չլուծված տարրերը չպետք է աչքաթող արվեն. Responsible Statecraft
Մարտի 13-ին՝ Բաքվի 12-րդ Գլոբալ ֆորումի կուլիսներում լրագրողների հետ զրույցում Ադրբեջանի արտաքին գործերի նախարար Ջեյհուն Բայրամովը անսպասելիորեն հայտնել է այն մասին, որ Հայաստանն ու Ադրբեջանը վերջապես համաձայնության են եկել խաղաղության և միջպետական հարաբերությունների հաստատման շրջանակային համաձայնագրի բոլոր 17 կետերի շուրջ։ Այս ակնհայտ առաջընթացը տեղի է ունենում 2020 թվականի Լեռնային Ղարաբաղի պատերազմում Ադրբեջանի հաղթանակից հետո բանակցային գործընթացի մեկնարկից մոտ չորս տարի անց:
Թեև նման դիվանագիտական հաղթանակները պետք է ողջունվեն, հատկապես որպես ռազմական բռնության շարունակական սպառնալիքների այլընտրանք, «սատանան մանրամասների մեջ է». գրել է Responsible Statecraft-ը:
Բայրամովը, հայտարարելով այս լուրն, ընդգծել է, որ Ադրբեջանն այժմ ակնկալում է, որ Հայաստանը փոփոխություններ կիրականացնի իր Սահմանադրության մեջ: Ադրբեջանի Արտաքին գործերի նախարարությունը հետևել է հայտարարությանը, որտեղ շեշտվում է, որ նման փոփոխությունները «նախապայման են բանակցային տեքստի ստորագրումը թույլ տալու համար»։ Համաձայնագրի նախկինում չլուծված այդ երկու հոդվածները վերաբերում էին սահմանի երկայնքով երրորդ կողմի ներկայության բացակայությանը և միջազգային դատարաններից հայցերի փոխադարձ ետ կանչմանը: Ինչպես ընդգծվել է, ներկայիս ցանկացած լավատեսություն արժանի է ուղեկցող զգուշության, եթե ոչ ավելի մեծ մակարդակի, քանի որ Ադրբեջանը շարունակում է ներկայացնել պահանջներ Հայաստանի հետագա զիջումների վերաբերյալ՝ ներառյալ սահմանադրական փոփոխությունները, որպես համաձայնագրի ստորագրման միակ միջոց: Այս զարգացումները տեղի են ունենում այն ժամանակ, երբ Իրանի վրա ամերիկյան ճնշումը մեծանում է, և ԱՄՆ-ի, Ուկրաինայի և Ռուսաստանի միջև քննարկումներն առաջ են ընթանում։ Դա ցույց է տալիս, որ Երևանը հաշվի է առնում ավելի լայն միջազգային դինամիկան այս լրացուցիչ զիջումներին համաձայնվելիս: Եթե Ռուսաստանը կարողանա բարենպաստ համաձայնություն ապահովել Ուկրաինայում և, որ ավելի կարևոր է Հարավային Կովկասի համար, ավելի լայն ռազմավարական քննարկման սկիզբ ԱՄՆ-ի և ՆԱՏՕ-ի հետ, Մոսկվայի կարողությունը նոր ուշադրություն հատկացնելու իր մյուս սահմանամերձ շրջաններին, հավանաբար, կմեծանա: Վերջին մի քանի տարիների ընթացքում Հայաստանը բացահայտ ջանքեր է գործադրել Թուրքիայի հետ հարաբերությունները կարգավորելու համար՝ հույս ունենալով նվազեցնելու իր չափից ավելի կախվածությունը Ռուսաստանից և ավելի լավ կապվելու Եվրոպային և այլուր: Բացի Ադրբեջանի հետ Հայաստանի փակ սահմանից, Հայաստան-Թուրքիա սահմանը փակ է ավելի քան 30 տարի՝ լրջորեն սահմանափակելով Երևանի ռազմավարական մանևրելու հնարավորությունը և նրա տնտեսական ներուժը։ Այնուամենայնիվ, Անկարան Երևանի հետ իր հարաբերությունների կարգավորումն ուղղակիորեն կապում է Հայաստան-Ադրբեջան բանակցություններում առաջընթացի հետ, ինչն ադրբեջանական կարևոր լծակների արդյունքն է։ Հայաստանը, ամենայն հավանականությամբ, հույս ունի, որ Թուրքիան առաջ գնա հարաբերությունների կարգավորման և սահմանի բացման ուղղությամբ, թեև Անկարան ավելի վաղ շեշտել էր, որ առաջընթացը կապված կլինի Երևանի և Բաքվի միջև համաձայնագրի ստորագրման հետ։ Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև համաձայնագիրը հաջորդում է շաբաթներ, եթե ոչ ամիսներ, այն ենթադրություններին, որ Ադրբեջանը պատրաստվում է ռազմական ուժ գործադրել Հայաստանի դեմ՝ նպատակ ունենալով ճնշում գործադրել Երևանի վրա՝ ընդունելու Բաքվի պահանջները: Սա հիշեցնում է ադրբեջանական նախկին մարտավարությունը, որը սպառնում է շարունակական բռնություններով Հայաստանից զիջումներ կորզելու համար: Բանակցային այս գործընթացը շարունակվում է այն ժամանակ, երբ Բաքվում առնվազն 23 հայ է պահվում և դատվում Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետությունում իրենց ներգրավվածության համար, և մինչ Ադրբեջանը շարունակում է օկուպացնել միջազգայնորեն ճանաչված հայկական տարածքն ու Հայաստանից պահանջել բացել, այսպես կոչված, «Զանգեզուրի միջանցքը»։
Ամենակարևոր զարգացումը, որին պետք է հետևել, այն է, թե արդյո՞ք վերջնական համաձայնագիրը կստորագրվի և կվավերացվի կարճ ժամանակում, թե՞ Ադրբեջանը չի համաձայնվի դրան, քանի դեռ Հայաստանը չի կատարել իր սահմանադրության փոփոխությունները։ Գործընթաց, որը չի սպասվում մինչև 2026 թվականի հունիսին կայանալիք խորհրդարանական ընտրությունները:
Մեկ այլ հարց է, թե արդյոք այս վերջնական, բայց դեռ չստորագրված համաձայնագիրը, բավարա՞ր է, որ Անկարան առաջ տանի Երևանի հետ հարաբերությունների կարգավորման գործընթացը: Թեև այս համաձայնագիրը ստացել է միջազգային աջակցություն, Վաշինգտոնը և մյուս մայրաքաղաքները չպետք է աչքաթող անեն Հայաստան-Ադրբեջան հարաբերությունների դեռևս չլուծված տարրերը։
«Տասնամյակների ծանր բեռների հետ ինտենսիվ մրցակցությունը չի կարող լուծվել միայն գրչի (դեռ բացակայող) հարվածով: Խորը անվստահության և երկարատև անապահովության մթնոլորտում իրական խաղաղության հաստատումը, հավանաբար, կպահանջի մեկ սերունդ: Դեռևս շատ դժվար աշխատանք կա անելու, և ցանկացած համաձայնագրի ստորագրումն ու վավերացումը կլինի միայն առաջին քայլը ապագա ոլորապտույտ ճանապարհին», – եզրափակել է կայքը:
