Ռուսաստանը կարող է փորձել խաթարել Հայաստան-Ադրբեջան խաղաղության համաձայնագրի կնքումը․ Carnegie

Մարտի կեսերին Հայաստանն ու Ադրբեջանը հայտարարել են, որ վերջնական տեսքի են բերել երկար սպասված խաղաղության համաձայնագրի տեքստը, որը, եթե ստորագրվի, կնշանակի ավելի քան երեք տասնամյակ տևած հակամարտության պոտենցիալ ավարտը: Այնուամենայնիվ, ստորագրումը մնում է անխուսափելի. գրել է Carnegie վերլուծական կենտրոնը:

Ինչպես նշվել է, այս գործընթացի ակունքները ոչ թե 2020 թվականին Ադրբեջանի և Հայաստանի միջև պատերազմի հետևանքն են, այլ՝ 2022 թվականին Ռուսաստանի կողմից Ուկրաինա լայնամասշտաբ ներխուժման: Միայն Մոսկվայի կողմից տարածաշրջանային վերահսկողության թուլացման պայմաններում է, որ լուրջ բանակցություններ սկսվեցին: Բանակցությունների վերածնունդն արտացոլեց ոչ միայն ռազմական նոր իրողությունները, այլև՝ Հարավային Կովկասում ուժի ավելի լայն վերահաշվառումը, քանի որ Ռուսաստանը կորցրեց իր վերահսկողությունը տարածաշրջանում, ինչը դրդեց Հայաստանին վերագնահատել իր ռազմավարական կողմնորոշումը: Այս փոփոխվող լանդշաֆտում Հայաստանն արագացրեց ջանքերը՝ դիվերսիֆիկացնելու իր արտաքին քաղաքականությունը Մոսկվայից դուրս, մինչդեռ Ադրբեջանն իրեն դիրքավորեց որպես ռազմավարական էներգետիկ գործընկեր Եվրոպայի համար, թեև գործընկերությունը տվել է տարբեր արդյունքներ և ծավալվել Բրյուսելի հետ աճող քաղաքական լարվածության հետ մեկտեղ:

Բաքուն արագ քայլեր ձեռնարկեց՝ ամրապնդելու իր ռազմական և դիվանագիտական նվաճումները: 2023 թվականին այն հաստատել է լիարժեք վերահսկողությունը Լեռնային Ղարաբաղի վրա՝ ստիպելով դուրս բերել ռուս խաղաղապահներին իրենց մանդատի ժամկետի ավարտից մեկ տարի առաջ։ Այս արդյունքն աներևակայելի էր ընդամենը մի քանի տարի առաջ: Բաքուն նաև զարգացրել է իր դերը տարածաշրջանային առևտրային և էներգետիկ միջանցքներում և խորացրել գործընկերությունը Թուրքիայի և ԵՄ-ի հետ: Մոսկվան զգուշությամբ է վերաբերվում այդ քայլերին: Խաղաղությունը ողջունելու փոխարեն՝ նա այդ գործընթացը ընկալել է որպես մարտահրավեր մենաշնորհին:

Այնուամենայնիվ, Ռուսաստանը դուրս չի եկել ասպարեզից։ Քանի որ Բաքուն և Երևանը մոտենում են հարաբերությունների կարգավորմանը, Մոսկվան կարող է ձգտել փչացնել դա: Կարելի է պնդել, որ ստորագրված համաձայնագրի բացակայության դեպքում՝ նրանց հարաբերությունների հիմքը մնում է 2020 թվականի չգործող զինադադարը և դրա 2021 թվականի օժանդակ արձանագրությունները, որոնք ստորագրվել են Ռուսաստանի հովանու ներքո։ Միայն նոր, համատեղ վավերացված խաղաղության համաձայնագիրը կարող է փոխարինել Մոսկվայի հավակնությունն այդ դերի նկատմամբ։ Խաղաղության համաձայնագրի տեքստի համաձայն՝ երկու կողմերն էլ համաձայնել են թույլ չտալ երրորդ կողմի ուժերի առկայությունն իրենց փոխադարձ սահմանի երկայնքով, սկզբունք, որը պետք է կիրառվի նաև Ռուսաստանի համար:

Անդրադարձ է կատարվել նաև Բաքվի այլ պահանջներին։ Հայաստանի կառավարությունն ազդարարել է նոր սահմանադրություն մշակելու իր մտադրությունը, թեև դժվար թե դա անի մինչև 2026թ. խորհրդարանական ընտրությունները:

Երկրորդ, Նախիջևանի հետ կապի հարցը մնում է խիստ քաղաքականացված և ծանրաբեռնված փոխադարձ անվստահությամբ: Բաքուն և Երևանն ինքնուրույն կարող են չունենալ ճկունություն կամ քաղաքական տարածք՝ այն լուծելու համար: ԵՄ-ի նոր ներգրավվածությունը կարող է օգնել ապաքաղաքականացնել խնդիրը, ներկայացնել ստեղծագործ լուծումներ և բացել միջազգային աջակցությունը երկարաժամկետ կապի համար:

Ստորագրված խաղաղության համաձայնագիրը կվերաձևավորի տարածաշրջանային կարգը. Թուրքիան, որը Հարավային Կովկասը դիտարկում է որպես իր ռազմավարական ներքին տարածքի մաս, Հայաստանի հետ սահմանի վերաբացումը կապել է Բաքու-Երևան բանակցություններում առաջընթացի հետ: Հայաստանի համար այդ բացումն առաջարկում է ոչ միայն խորհրդանշական արժեք, այլ կենսական տնտեսական և աշխարհաքաղաքական այլընտրանք Ռուսաստանին:

Սակայն եթե մինչև տարեվերջ համաձայնագիր չստորագրվի, 2022 թվականից ի վեր գործադրված ջանքերը կարող են փլուզվել։ Հայաստանի ներքին փխրունությունը, միջազգային շեղված միջավայրը և ռուսական ճնշման նորացման հեռանկարը սպառնում են գործընթացին։