Հակասական թվեր՝ Ադրբեջանը ձախողում է Լեռնային Ղարաբաղ «Մեծ վերադարձի» ծրագիրը․ Eurasianet

Ադրբեջանի «Մեծ վերադարձի» հետ կապված թվերի մեջ կա ինչ-որ զվարճալի բան. գրել է Eurasianet-ը։

Ադրբեջանի կառավարության հետ կապված լրատվամիջոցի կողմից մայիսի 15-ին հրապարակված հոդվածում ուսումնասիրվում է «Ադրբեջանի ներքին տեղահանված անձանց (ՆՏԱ) հայրենադարձման» գործընթացը Երկրորդ ղարաբաղյան պատերազմի ժամանակ Բաքվի կողմից նվաճված տարածքներ։

Հոդվածում նշվել է, որ մայիսի սկզբի դրությամբ «Լեռնային Ղարաբաղի և Արևելյան Զանգեզուրի շրջանի բնակչությունը» կազմել է գրեթե 43,000 մարդ։ Մեծամասնությունը՝ ավելի քան 28,000 մարդ, դասակարգվել է որպես ժամանակավոր բնակիչներ, որոնք ներգրավված են ենթակառուցվածքների և նոր բնակարանային ֆոնդի կառուցման մեջ՝ «տասնյակ հազարավոր վերադարձողների համար»։ Շրջանի կրթական հաստատություններում սովորում է նաև 1,150 ուսանող։

Զեկույցում հավելվել է, որ շրջաններ են «վերադարձել» 13,745 անձինք, որոնք կարող են համարվել ՆՏԱ։ Այս ընդհանուր թիվը ցույց է տալիս «հայրենադարձման» տեմպի կտրուկ աճ 2024 թվականի վերջից, երբ պաշտոնյաները «վերադարձողների» թիվը գնահատում էին մոտ 8,000։

«Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևի կողմից 2021 թվականի վերջին ընդունված հրամանագրով մշակվել են Ղարաբաղի և Արևելյան Զանգեզուրի «տնտեսական գոտիների» վերակառուցման ծրագրեր, որոնք ներառում էին հայրենադարձության ծրագիր, որը կոչվում էր «Մեծ վերադարձ»։ Հայրենադարձության ծրագրի առաջին փուլը նպատակ ուներ մինչև 2026 թվականի վերջը տեղավորել 140,000 ներքին տեղահանվածների», – գրել է Eurasianet-ը և ընդգծելել, որ, հաշվի առնելով ադրբեջանական լրատվամիջոցի կողմից հրապարակված թվերը, թվում է, թե կառավարությունը դժվարությունների է հանդիպելու այդ նպատակին հասնելու հարցում։

Շեշտվել է նաև, որ Ադրբեջանի «հայրենադարձության» թվերը չեն համընկնում Ներքին տեղահանությունների մոնիթորինգի կենտրոնի և Նորվեգիայի փախստականների խորհրդի կողմից հրապարակված թվերի հետ՝ ներքին տեղահանվածների ընդհանուր թվի վերաբերյալ։ Կենտրոնի կողմից հրապարակված տվյալները ցույց են տալիս, որ վերջին չորս տարիների ընթացքում Ադրբեջանում ներքին տեղահանվածների ընդհանուր թիվը իրականում փոքր-ինչ աճել է։

«Կենտրոնի համաշխարհային ներքին տեղահանության վերաբերյալ վերջին զեկույցում 2024 թվականին Ադրբեջանի ներքին տեղահանվածների թիվը կազմել է 658,000, որոնց մեծ մասը ստիպված է եղել լքել իրենց տները տասնամյակներ շարունակվող Ղարաբաղի համար պայքարի ընթացքում։ Այդ ընդհանուր թիվը մի փոքր ավելի բարձր է, քան կենտրոնի՝ 2021 թվականի ներքին տեղահանվածների ընդհանուր թվի վերաբերյալ զեկույցում Ադրբեջանում գրանցված 655,000 ներքին տեղահանվածների թիվը» , – գրել է Eurasianet-ը։

Նորվեգիայի փախստականների խորհրդի՝ Ադրբեջանի վերաբերյալ 2019 թվականի փաստագրական թերթիկում երկրում ներքին տեղահանվածների ընդհանուր թիվը կազմել է 651,458, որոնք մոտավորապես հավասարապես բաժանված են երկու կատեգորիայի՝ նրանք, ովքեր ունեն «չլուծված» բնակարանային կարիքներ և նրանք, որոնց «կառավարությունը հաղորդել է որպես ժամանակավոր բնակարաններ տեղափոխվածներ»։

Պարբերականը կարևորել է նաև, որ 2023 թվականի սեպտեմբերից ադրբեջանական ուժերը ճնշում են գործադրել հայ բնակիչների վրա՝ հեռանալու համար, ինչը որոշ վերահսկող խմբեր բնութագրել են որպես էթնիկ զտում: Մոտավորապես 100,000 հայ դարձել է փախստական․ նրանց մեծ մասը տեղափոխվել է Հայաստան։

2023 թվականի վերջին Միջազգային դատարանի որոշմամբ կոչ է արվել Ադրբեջանին «ձեռնպահ մնալ որևէ գործողություն ձեռնարկելուց, որը ուղղակիորեն կամ անուղղակիորեն ուղղված է կամ ունի ազդեցություն … Երկրորդ ղարաբաղյան պատերազմի ավարտից հետո տեղահանված հայերի անվտանգ և արագ վերադարձը իրենց տներ կանխելու վրա»։ Մինչ օրս Ղարաբաղ վերադարձած հայ փախստականների մասին որևէ փաստաթուղթ չի գրանցվել, և Հայաստանում բնակվող շատերը կասկածանքով են վերաբերվում այն մտքին, որ երբևէ կվերադառնան իրենց հայրենիք։