Ռուսաստան-Ադրբեջան լարվածությունը սրվում է՝ սպառնալով Մոսկվայի ազդեցությանը Հարավային Կովկասում․ The New York Times

ՌԴ-ում երկու էթնիկ ադրբեջանցիների մահվան հետևանքով առաջացած պառակտումը վերջինն էր այն շարքի վեճերի մեջ, որոնք բացահայտեցին նախկին դաշնակիցների միջև ավելի խորը դիվանագիտական պառակտումը:

Ռուսաստանի և հարևան Ադրբեջանի միջև լարվածությունը կտրուկ աճել է անցյալ շաբաթվա ընթացքում, երբ երկու եղբայրներ՝ երկուսն էլ էթնիկ ադրբեջանցիներ, մահացան ՌԴ-ում, ինչը դիվանագիտական ճգնաժամ առաջացրեց, որը սպառնում է ավելի քայքայել Մոսկվայի ազդեցությունը Հարավային Կովկասում․ գրել է The New York Times-ը։

Երկու տղամարդիկ՝ Հուսեյն և Զիյադդին Սաֆարովները, մահացել են այն բանից հետո, երբ ռուս քննիչները նրանց ձերբակալել են անցյալ շաբաթ՝ Եկատերինբուրգում վերջին 25 տարիների ընթացքում տեղի ունեցած մաֆիոզ սպանությունների շարքի հետաքննության շրջանակներում։ Եղբայրներից մեկը մահացել է սրտի անբավարարությունից, մինչդեռ մյուսի մահվան պատճառը պարզվում է: Ռուս քննիչները հայտարարել են, որ սպանության մեջ մեղադրել են ևս վեց ձերբակալված ադրբեջանցիների, ովքեր բոլորը Ռուսաստանի քաղաքացիներ են:

Ադրբեջանի մայրաքաղաք Բաքվի իշխանություններն արագորեն հերքել են իրադարձությունների ռուսական տարբերակը։ Ադրբեջանի պետական դատախազությունը հայտարարության մեջ նշել է, որ եղբայրները ենթարկվել են «ծայրահեղ դաժանությամբ խոշտանգումների և սպանության» և որ հետաքննություն է սկսվել մահերի վերաբերյալ։ Իսկ կառավարամետ լրատվամիջոցները մեղադրել են Մոսկվային «ներքին այլախոհությունը ճնշելու և տոտալիտար վերահսկողությունը ամրապնդելու» համար օգտագործվող «շովինիստական քաղաքականության» շրջանակներում ազգային փոքրամասնություններին դիտավորյալ թիրախավորելու մեջ։ Ադրբեջանի կտրուկ արձագանքը բացահայտել է Մոսկվայի ազդեցության նվազումը մի երկրի նկատմամբ, որն ընդամենը մի քանի տարի առաջ համարվում էր նախկին խորհրդային պետությունների շարքում նրա ամենամտերիմ գործընկերներից մեկը։ 2022 թվականին՝ Ռուսաստանի կողմից Ուկրաինա ներխուժումից ընդամենը երկու օր առաջ, Մոսկվան և Բաքուն ստորագրել են «դաշնակցային փոխգործակցության մասին հռչակագիր»։

Սակայն հարաբերությունները կտրուկ վատթարացել են Ուկրաինայում պատերազմի և ռուս խաղաղապահների դուրսբերման պատճառով Ղարաբաղի շրջանից։ Այդ լարվածությունն ավելի է սրվել դեկտեմբերին, երբ Azerbaijan Airlines-ի Embraer ինքնաթիռը կործանվեց ռուսական հակաօդային պաշտպանության կողմից խոցվելուց հետո, որի հետևանքով զոհվեց 38 մարդ։ Քարնեգիի Ռուսաստանի Եվրասիական կենտրոնի աշխատակից Զաուր Շիրիևը նշել է, որ Մոսկվայի և Բաքվի առջև ծառացած հիմնական խնդիրները ոչ թե այս առանձին միջադեպերն են, այլ «այն, թե ինչպես են երկու կողմերն էլ տեսնում հարաբերությունները»։ «Կարծես թե Ռուսաստանը ցանկանում է այնպիսի հարաբերություններ, ինչպիսին ունի Բելառուսի հետ», – նշել է նա, ինչը նշանակում է «կախվածություն Մոսկվայից, քաղաքական հավատարմություն և Ռուսաստանին որպես ավագ գործընկեր ընդունելը»։ «Սակայն Ադրբեջանն իրեն այդպես չի տեսնում։ Այն ցանկանում է հավասար, հարգալից հարաբերություններ ոչ միայն Ռուսաստանի, այլև՝ բոլորի հետ, այդ թվում՝ Թուրքիայի նման մերձավոր դաշնակիցների», – նշել է փորձագետը։ Ճգնաժամը խորացել է, երբ Բաքվում դիմակավորված ոստիկանները ներխուժել են ռուսական պետական լրատվական գործակալության՝ «Սպուտնիկ»-ի տեղական գրասենյակ։ Ոստիկանները ձերբակալել են գլխավոր խմբագրին և գործադիր տնօրենին՝ մեղադրելով նրանց փողերի լվացման և խարդախության մեջ։ Բացի այդ՝ Ադրբեջանի իրավապահ մարմինները ձերբակալել են ևս ութ ռուս քաղաքացիների՝ մեղադրելով նրանց Իրանից թմրանյութերի մաքսանենգության սխեմային մասնակցելու մեջ։ Ադրբեջանը նաև չեղարկել է ռուս արվեստագետների մասնակցությամբ բոլոր մշակութային միջոցառումները և Ռուսաստանի փոխվարչապետ Ալեքսեյ Օվերչուկի սպասվող այցը: Սակայն Ադրբեջանի ժողովրդավարական ուղին նույնպես խնդրահարույց է եղել: Միայն հունիսին ութ ադրբեջանցի լրագրող դատապարտվել է մինչև 15 տարվա ազատազրկման՝ դավաճանության և այլ մեղադրանքների համար: Մի քանի լրատվական գործակալություններ ստիպված են եղել աքսորի դիմել կամ թաքնվել, իսկ տեղական իրավապաշտպան խումբը հայտարարել է, որ երկրում քաղաքական պատճառներով բանտարկվել է ավելի քան 370 մարդ:

Ըստ Ադրբեջանի նախկին պետքարտուղար և այժմ ընդդիմադիր քաղաքական գործիչ Ալի Քարիմլիի՝ Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևը «կառուցել է դասական ավտորիտար ռեժիմ և պահպանում է մենաշնորհը ինչպես քաղաքական, այնպես էլ տնտեսական կյանքի նկատմամբ»: «Նա մտադրություն չունի կիսել այս բացարձակ իշխանությունը նույնիսկ Պուտինի հետ», – ընդգծել է Քարիմլին։ Սակայն, ընդհանուր առմամբ, Ռուսաստանի իշխանությունները փորձել են նվազեցնել ճգնաժամի նշանակությունը Ռուսաստանն ու Ադրբեջանը ունեն այլ կապեր, մասնավորապես՝ առևտրի ոլորտում, որը վերջին տարիներին երկու երկրների միջև աճում է։ Մոսկվան հետաքրքրված է Ադրբեջանի դերով հյուսիս-հարավ առևտրային միջանցքի նախագծում, որի նպատակն է խզել Ռուսաստանի առևտրային մեկուսացումը Արևմուտքից։ Բաքուն շահույթ է ստանում Ռուսաստանում ապրող և աշխատող ադրբեջանական մեծ սփյուռքից։ Ադրբեջանական ծագումով հայտնի գործարարները նավթային ընկերությունների և հսկա առևտրի կենտրոնների սեփականատերեր են Մոսկվայում և Ռուսաստանի այլ վայրերում։ «Չնայած հարաբերությունները ակնհայտորեն լարված են, երկու կողմերն էլ դեռևս զգուշանում են չափազանց հեռուն գնալուց», – նշել է վերլուծաբան Շիրիևը՝ հավելելով, որ «Ադրբեջանը սերտորեն կապված է Թուրքիայի հետ։ Բաքվի հետ կապերի վնասումը կարող է հանգեցնել Անկարայի հետ լարվածության»։