Թրամփի հայ-ադրբեջանական համաձայնագիրը կարող է նպաստել խաղաղությանը, բայց Վաշինգտոնն այժմ չի կարող հետ քայլ անել․ Atlantic Council

Օգոստոսի 8-ին Սպիտակ տանը Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևի և Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի կողմից ստորագրված համատեղ խաղաղության հռչակագրի ստորագրմանը նախորդող ժամանակահատվածում ԱՄՆ-ի ներգրավվածությունը մեծ դեր է խաղացել։

Վաշինգտոնի շարունակական ներգրավվածությունն անհրաժեշտ կլինի համաձայնագրի հաջող վավերացման և իրականացման համար. գրել են ԱՄՆ-ում Ադրբեջանի նախկին դեսպաններ Ռոբերտ Սեկուտան և Ռիչարդ Մորնինգսթարը Atlantic Council-ում հրապարակված իրենց վերլուծությունում։

Ինչպես նշվել է, կան նաև կարևոր աշխարհաքաղաքական հետևանքներ։ Հանդիպումը և հռչակագիրն անհրաժեշտ ազդանշաններ են ուղարկել Ռուսաստանին, Իրանին և տարածաշրջանային այլ խաղացողներին․ Միացյալ Նահանգներն այժմ Հարավային Կովկասում կարևոր դեր է խաղալու՝ «տարածաշրջանի տնտեսական զարգացմանը նպաստելու, առաջարկվող տարանցիկ միջանցքը վերահսկելու և տարածաշրջանում ցանկացած չարամիտ երրորդ կողմի ազդեցությանը հակազդելու համար»։

Ըստ վերլուծության՝ Թուրքիան այժմ կարող է ծառայել որպես բուֆեր և զսպող գործոն տարածաշրջանում ցանկացած անօգուտ միջամտության դեմ: «Անցյալ շաբաթվա իրադարձությունները ցույց են տալիս քաղաքականության այն փոփոխությունը, որը մենք առաջ էինք մղել Ադրբեջանում ԱՄՆ դեսպաններ լինելու տարիներին՝ այլևս չդիտարկել ադրբեջանա-հայկական հակամարտությունը որպես մի խնդիր, որը կարող է միայն կարգավորվել, այլև՝ այնպիսին, որը կարող է լուծվել», – գրել են դիվանագետները:

Ըստ նրանց՝ համատեղ հռչակագիրը վերջնական խաղաղության համաձայնագիր չէ։ Այն ինքնին լիովին չի ավարտում այն հակամարտությունը, որը Խորհրդային Միության վերջին օրերին վերածվել է բաց պատերազմի երկու նախկին խորհրդային հանրապետությունների միջև։ Վաշինգտոնի համատեղ հռչակագրի առաջին պարբերությունում, սակայն, նշվում է, որ ԱՄՆ նախագահ Դոնալդ Թրամփը և Հայաստանի ու Ադրբեջանի առաջնորդներն «ականատես են եղել երկու երկրների միջև խաղաղության և միջպետական հարաբերությունների հաստատման մասին համաձայնագրի նախաստորագրմանը» և ընդունում են «համաձայնագրի ստորագրմանը և վերջնական վավերացմանը հասնելու համար հետագա գործողությունների անհրաժեշտությունը, ինչպես նաև ընդգծում են մեր երկու երկրների միջև խաղաղության պահպանման և ամրապնդման կարևորությունը»։

Միացյալ Նահանգները պետք է շարունակի մեծ դեր խաղալ բոլոր անհրաժեշտ քայլերի ձեռնարկման ապահովման գործում։

Հռչակագիրը նաև «վերահաստատում է երկու երկրների միջև հաղորդակցությունների բացման կարևորությունը… պետությունների ինքնիշխանության, տարածքային ամբողջականության և իրավասության նկատմամբ հարգանքի հիման վրա»:

Հայաստանը կաշխատի Ամերիկայի Միացյալ Նահանգների և փոխադարձաբար որոշված երրորդ կողմերի հետ՝ Հայաստանի Հանրապետության տարածքում «Թրամփի երթուղի՝ միջազգային խաղաղության և բարգավաճման համար» (TRIPP) կապի նախագծի շրջանակը մշակելու համար։

Այս դրույթը ընդգծում է մի կարևոր գործոն. որպեսզի հռչակագիրը գործի և ունենա վարչակազմի կողմից ցանկալի խաղաղաշինական արդյունքը, Վաշինգտոնը պետք է հավատարիմ լինի դրան և ակտիվորեն ու տեսանելիորեն ներգրավված մնա:

Սակայն, ինչպես նշել են հեղինակները, ցանկություններն ու բանավոր հայտարարությունները բավարար չեն։ Հաջորդը, Սպիտակ տունը պետք է հրահանգի, լիազորի և տեղակայի Պետդեպարտամենտի, Առևտրի նախարարության, Զարգացման ֆինանսավորման կորպորացիայի, Առևտրի զարգացման գործակալության և, հավանաբար, այլ պաշտոնյաների՝ աշխատելու Հայաստանի և Ադրբեջանի կառավարությունների, այդ երկրների ընկերությունների և ամերիկյան ընկերությունների հետ։ Միայն այսպիսի համաձայնեցված ներգրավվածությամբ Միացյալ Նահանգները կարող է օգնել իրականություն դարձնել այս տարանցիկ հաղորդակցությունները և դրանց բերած խաղաղության, անվտանգության և բարգավաճման օգուտները։

Ավելին, Պետքարտուղարությունը և այլ գործակալությունները պետք է ներգրավեն Թուրքիային, Վրաստանին և Կենտրոնական Ասիայի պետություններին՝ ապահովելու համար, որ նոր տրանսպորտային կապերը լիովին իրացնեն իրենց առևտրային և աշխարհաքաղաքական ներուժը, այդ թվում՝ որպես Չինաստանի տարածաշրջանային նկրտումների հակազդեցություն:
 
Միացյալ Նահանգները պետք է օգնի հայերին և ադրբեջանցիներին ձեռնարկել այլ անհրաժեշտ քայլեր՝ իրական, երկարատև խաղաղություն հաստատելու համար: Այս աշխատանքը պետք է ներառի ադրբեջանցիների և հայերի ակտիվ ներգրավումը։ «Այնուամենայնիվ, պետք է ընդունել, որ նման նախաձեռնությունների վրա աշխատող շատ փորձագետներ ազատվել են աշխատանքից, և որ վերջերս Պետդեպարտամենտում, ԱՄՆ Միջազգային զարգացման գործակալությունում և այլուր կրճատումների պատճառով՝ կորել է փորձագիտական գիտելիքների մեծ մասը: Հնարավոր է, որ դեռևս հնարավոր լինի հետ կանչել և տեղակայել այս փորձագետներից մի քանիսին՝ Սպիտակ տան տարածաշրջանում նպատակներին հասնելու համար: Ավելին, կան խաղաղության կառուցման ճակատում հաջողության ապացուցված ցուցանիշներ ունեցող ոչ կառավարական կազմակերպություններ, համալսարաններ և վերլուծական կենտրոններ, որոնք նույնպես կարող են նպաստել այս ջանքերին:

Օգոստոսի 8-ի հանդիպումները և հռչակագիրը նշանակալի և խիստ անհրաժեշտ քայլեր էին Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև երկարատև խաղաղության հասնելու ուղղությամբ։ Սակայն, որքան էլ անհրաժեշտ և գովելի լինեին այս քայլերը, պատմությունը դրանք կդատի՝ ըստ հետագա իրադարձությունների։ Ավելին պետք է արվի տարածաշրջանում երկարատև խաղաղություն, կայունություն և բարգավաճում ապահովելու համար, և ԱՄՆ-ի շարունակական ակտիվ ներգրավվածությունը կարևոր է այս տեսլականը հաջողությամբ իրականացնելու համար», – գրեն նախկին դեսպանները։