Թրամփը կարող է վերափոխել Կովկասը, սակայն առանց հստակ անվտանգության ռազմավարության՝ խաղաղության խոստումը կարող է արագորեն խաթարվել․ FT
Տասնամյակներ տևած հակամարտությունից հետո, երբ 2023 թվականին Ադրբեջանը հաղթանակ տարավ Հայաստանի նկատմամբ, օգոստոսի 8-ին Վաշինգտոնում անսպասելի իրադարձություն է տեղի ունեցել․ գրել է Financial Times–ը։
ԱՄՆ նախագահ Դոնալդ Թրամփը հրապարակել է Բաքվի և Երևանի միջև նախնական խաղաղության համաձայնագիր, որի համաձայն՝ Հայաստանը Միացյալ Նահանգներին 99 տարվա վարձակալության իրավունք կտրամադրի ռազմավարական առումով կարևոր «Զանգեզուրի միջանցքի» համար՝ տարածաշրջանի տարանցիկ ներուժը հետագայում խթանելու և արևմտյան ներդրումների համար նոր հնարավորություններ բացելու ներուժով։
«Նախագիծը, որը կոչվում է «Թրամփի երթուղի միջազգային խաղաղության և բարգավաճման» (TRIPP), կարող է միավորել մրցակիցներին, խթանել սահմանային առևտուրը և ծառայել որպես դիվանագիտական ենթակառուցվածքների ցուցադրություն։
Կարևոր է, որ այն կշրջանցի ինչպես Իրանը, այնպես էլ Ռուսաստանը և կարող է օգնել կարգավորել Թուրքիայի և Հայաստանի միջև կապերը, որոնց սահմանը փակ է 1993 թվականից», – գրել է պարբերականը։
Թեհրանն արդեն սպառնացել է խոչընդոտել նախաձեռնությանը: Մոսկվայի համար դա կնշանակեր ռազմավարական նահանջ, որը կխաթարի տարածաշրջանային տարանցման նկատմամբ նրա վերահսկողությունը և կարագացնի Հայաստանի՝ դեպի Արևմուտք շարժումը: Թրամփի համար Ադրբեջանի և Հայաստանի միջև խաղաղության միջնորդությունը, որոնք այժմ երկուսն էլ օտարված են Մոսկվայից, ավելի անվտանգ հարթակ է առաջարկում իրեն որպես համաշխարհային խաղաղարար ներկայացնելու համար, քան Ուկրաինայում պատերազմը դադարեցնելու նրա ջանքերը։ Համաձայնագրի պայմանների համաձայն՝ միջանցքը կմշակվի և կկառավարվի ամերիկյան ընկերությունների կողմից և կներառի կապի և երկաթուղային գծեր, ինչպես նաև նավթի և գազի խողովակաշարեր: Հայաստանը վաղուց է դիմադրում «Զանգեզուրի» ծրագրերին՝ այն համարելով ինքնիշխանությանը սպառնացող վտանգ, Ադրբեջանի համար ռազմավարական ճանապարհի բացում և 2023 թվականի պատերազմում պարտության մնացորդային խորհրդանիշ: Երևանի վերահսկողությունից դուրս «արտատարածքային» անցման հեռանկարը և Իրանի հետ հարաբերությունների վատթարացման ռիսկը նախագիծը դարձրին քաղաքականապես թունավոր: Թրամփի գործարքը փորձում է լուծել այդ առարկությունները՝ երթուղին պահելով Հայաստանի իրավասության ներքո։ Որքան էլ անձնական ժառանգությունն ու առևտրային շահույթը Թրամփի համար կարող են առաջնային լինել, ԱՄՆ–ի վերականգնված ներկայությունը և դրա բերած առևտրային խթանները երկար ժամանակ Մոսկվայի կողմից գերիշխող տարածաշրջանում, կարող են խաղի կանոնները փոխող գործոն լինել:
«Տասնամյակներ շարունակ Ռուսաստանը սառեցված է պահել հակամարտությունը՝ օգտագործելով իր ռազմական հետքը և միջնորդի դերը՝ ճնշում գործադրելու և՛ Հայաստանի, և՛ Ադրբեջանի վրա: Քանի որ Մոսկվան խրված է Ուկրաինայում, Բաքուն 2023 թվականին օգտվեց պահից՝ իր առավելությունն օգտագործելու համար, մինչդեռ Ռուսաստանի՝ Հայաստանին աջակցելու անկամությունը դատապարտեց նրանց դաշինքը», – գրել է FT-ն։
Հաղթանակից ի վեր Ադրբեջանը վարել է ավելի վճռական արտաքին քաղաքականություն, և Մոսկվայի հետ հարաբերություններն ավելի են վատթարացել, երբ Բաքուն մեղադրել է Ռուսաստանի հակաօդային պաշտպանությանն «Ադրբեջանական ավիաուղիների» ուղևորատար ինքնաթիռը խոցելու մեջ: Ռուսաստանի թուլությունը, զուգորդված տարածաշրջանի տարանցիկ ներուժի նկատմամբ Արևմուտքի վերականգնված հետաքրքրության հետ, Բաքվին և Երևանին ավելի է մոտեցրել ԵՄ–ին և Վաշինգտոնին՝ ըստ էության, շրջանցելով Մոսկվային։ Հարավային Կովկասում ԱՄՆ–ի վերականգնված ներգրավվածությունն անհարմար մարտահրավեր է ներկայացնում հարևան Վրաստանի համար, որը արագորեն Վաշինգտոնի հետ ռազմավարական գործընկերությունից անցել է հակաամերիկյան հռետորաբանության: Թրամփի՝ Թբիլիսիի հարևանների հետ շփումները կարող են սրել ներքին ճնշումը հիմնականում արևմտամետ հանրության կողմից, որը հիասթափված է Վրաստանին մեկուսացված տեսնելուց: Երկար ժամանակ տարածաշրջանային տարանցիկ հանգույցի շահառու լինելով՝ Վրաստանին այժմ սպառնում է աշխարհաքաղաքական մեկուսացումը, եթե այն չվերագնահատի իր դիրքորոշումը Արևմուտքի նկատմամբ։
Իրական մարտահրավերներ դեռ կարող են ի հայտ գալ: Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանին 2026 թվականի խորհրդարանական ընտրություններից առաջ վտանգավոր տարի է սպասվում: Չնայած տարածաշրջանային դերի նվազմանը՝ Ռուսաստանը դեռևս պահպանում է ռազմական բազա Հայաստանում և քաղաքական միջամտության համար լավ մշակված գործիքակազմ: Բաքվի հետ դիվանագիտական խզումից հետո Կրեմլի քարոզիչները արդեն սպառնացել են տնտեսական հակահարվածով և նույնիսկ առաջ են քաշել Ադրբեջանին ուղղված «հատուկ ռազմական գործողության» հեռանկարը։ Եթե Վաշինգտոնը լուրջ է վերաբերվում երկարատև դերակատարմանն, ապա այն պետք է համագործակցի ԵՄ–ի հետ՝ քաղաքական աջակցություն, ֆինանսական վերահսկողություն և անվտանգության երաշխիքներ ապահովելու համար։ Առանց հստակ անվտանգության ռազմավարության՝ խաղաղության խոստումը կարող է արագորեն խաթարվել։
