Ադրբեջանը բելառուսական զենքերով ոչնչացրել է հայկական անօդաչուները. OCCRP-ի նոր բացահայտումը

Տարիներ շարունակ հայ պաշտոնյաները հրապարակավ դժգոհել են, որ Բելառուսը զենք է վաճառում Ադրբեջանին։

Այժմ Բելառուսից արտահոսած ներքին գրառումները ցույց են տալիս, որ այդ զենքերից մի քանիսն օգտագործվել են հայկական ուժերի դեմ 2020 թվականին Լեռնային Ղարաբաղի շուրջ Ադրբեջանի հետ պատերազմի ժամանակ. նշվել է Կազմակերպված հանցավորությունը և կոռուպցիան լուսաբանող ծրագրի (Organized crime and Corruption Reporting Program, OCCRP) հետազոտությունում:

Ինչպես ընդգծվել է, բացահայտումները հատկապես զգայուն են Հայաստանի համար, քանի որ Բելառուսը պաշտոնապես համարվում է ՀՀ-ի դաշնակիցը. երկուսն էլ Ռուսաստանի գլխավորած Հավաքական անվտանգության պայմանագրի կազմակերպության (ՀԱՊԿ) անդամներ են։

Չնայած այս դաշինքին՝ մասնավոր բելառուսական զենքի արտադրող Tetraedr-ը վաճառել է սարքավորումներ և ծառայություններ, որոնք թույլ են տվել Ադրբեջանին արդիականացնել իր հակաօդային համակարգերն՝ ըստ ընկերության էլեկտրոնային նամակների և ներքին զեկույցների։ Ֆայլերը ձեռք են բերվել OCCRP-ի և նրա գործընկերների՝ «Հետքի» կողմից Հայաստանում և «Բուրո Մեդիայի» կողմից, որը ղեկավարում են արտաքսված բելառուս լրագրողները։

Tetraedr-ի ներքին զեկույցներից մեկում նշվել է, որ Ադրբեջանի կողմից գնված հակաօդային պաշտպանության համակարգն «ակտիվորեն օգտագործվել է» վեցշաբաթյա հակամարտության ընթացքում հայկական անօդաչու թռչող սարքերը ոչնչացնելու համար։

Հայաստանի Պաշտպանության նախարարությունը հրաժարվել է մեկնաբանություն տալ՝ հղում անելով պետական ​​գաղտնիքի մասին օրենքներին: Ադրբեջանի Պաշտպանության նախարարությունը չի պատասխանել հարցերին։

Զեկույցում հիշեցվել է, որ 2020 թվականի սեպտեմբերին Ադրբեջանը սկսել է վեցշաբաթյա ռազմական գործողություն, իսկ  2023 թվականի սեպտեմբերին՝ արագ հարձակում, ինչի հետևանքով՝ ավելի քան 115,000 հայեր փախել են տարածաշրջանից: Բելառուսի ավտորիտար նախագահ Ալեքսանդր Լուկաշենկոն Ադրբեջանի գործողությունը որակել է որպես «ազատագրական պատերազմ»։

Ի պատասխան՝ Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը խոստացել է երբեք չայցելել Բելառուս, քանի դեռ Լուկաշենկոն իշխանության գլխին է։

Ադրբեջանի կողմից բելառուսական զենքի օգտագործման մասին բացահայտումները տեղի են ունենում այն ​​ժամանակ, երբ Հայաստանի և Բելառուսի միջև հարաբերությունները շարունակում են լարված մնալ՝ չնայած այս ամիս ԱՄՆ-ի միջնորդությամբ Ադրբեջանի և Հայաստանի միջև կնքված խաղաղության համաձայնագրին։

Արտահոսած գրառումները ցույց են տալիս, որ Tetraedr-ը ստորագրել է առնվազն 16 պայմանագիր՝ Ադրբեջանի զինված ուժերի մատակարարման և աջակցության համար: Դրանց թվում են երկու պայմանագիր՝ ընդհանուր առմամբ, ավելի քան 13 միլիոն դոլար արժողությամբ՝ Pechora-2TM համակարգերի վերանորոգման, սպասարկման և աջակցության համար, որոնք ստորագրվել են 2017 թվականի հոկտեմբերին Ադրբեջանի պաշտպանության նախարար Զաքիր Հասանովի կողմից Բելառուսի մայրաքաղաք Մինսկ կատարած այցից կարճ ժամանակ անց։

Այս պայմանագրերից առնվազն իննի դեպքում Tetraedr-ի հակառակ կողմը ոչ թե Ադրբեջանի Պաշտպանության նախարարությունն էր, այլ բրիտանական Վիրջինյան կղզիներում գործող  N.P.O.  Navigation Systems անունով մասնավոր միջնորդը։

Չնայած միջնորդների օգտագործումը տարածված է միջազգային զենքի առևտրում և պարտադիր չէ, որ անօրինական լինի, փորձագետները զգուշացնում են, որ պայմանագրերի արտասահմանյան ընկերությունների միջոցով իրականացումը կարող է մեծացնել կոռուպցիայի ռիսկը։

«Որքան շատ գաղտնիության շերտեր են ներդրվում զենքի առևտրում և թափանցիկության պակաս, այնքան ավելի մեծ են կոռումպացված պաշտոնյաների համար անձնական շահույթ ստանալու հնարավորությունները», – նշել է Ստոկհոլմի միջազգային խաղաղության հետազոտությունների ինստիտուտի զենքի փոխանցման ավագ հետազոտող Պիտեր Վեզեմանը։

Ընկերությունների սեփականատերերը հրապարակայնորեն գրանցված չեն բրիտանական Վիրջինյան կղզիներում։ Սակայն Pandora Papers-ի արտահոսքը, որը պարունակում է արտասահմանյան կորպորատիվ գրառումներ, որոնք ձեռք են բերվել Հետաքննող լրագրողների միջազգային կոնսորցիումի կողմից և տրամադրվել են OCCRP-ին և այլ լրատվամիջոցներին, բացահայտում է N.P.O. Navigation Systems-ի մասնակի սեփականության պատմությունը։

Գրառումները ցույց են տալիս, որ 2006-ից 2020 թվականներին ընկերությունը պատկանում էր Բրիտանական Վիրջինյան կղզիների մեկ այլ ընկերության՝ Sotel Alliance Ltd-ին։ Արտահոսքի մեջ եղած գրառումները ցույց են տալիս միայն 2016 թվականի դեկտեմբերի դրությամբ իրական սեփականատերերին՝ երկու ադրբեջանցի գործարարների՝ Ֆուադ Սեիդալիևի և Արիֆ Ռահիմովի։

Սեյիդալիևը և Ռահիմովը եղել են ադրբեջանական Azairtechservice ընկերության օրինական ներկայացուցիչներ և ավագ ղեկավարներ, որը համագործակցել է ադրբեջանական զինված ուժերի հետ, այդ թվում՝ Tetraedr-ի հետ համատեղ ձեռնարկությունում։ (Azairtechservice-ը այդ ժամանակվանից վերանվանվել է Esis Technologies):

2020 թվականի սկզբին N.P.O. Navigation Systems-ի վերահսկողությունը փոխանցվել է մեկ այլ անձի, որը գրառման մեջ նկարագրվում է որպես Սեիդալիևի և Ռահիմովի վստահելի ներկայացուցիչ։

N.P.O. Navigation Systems-ը չի արձագանքել մեկնաբանության խնդրանքին։ Ռահիմովը կամ Սուտովսկին նույնպես։