Երկարատև խաղաղությու՞ն, թե՞ կարճատև փուլ․ ԱՄՆ-ի մուտքը խախտում է ուժերի հավասարակշռությունը Հարավային Կովկասում․ AL Jazeera

2025 թվականի օգոստոսի սկզբին Ադրբեջանն ու Հայաստանը Միացյալ Նահանգների հովանու ներքո ստորագրել են խաղաղության համաձայնագիր։ Այն նախատեսում է «Զանգեզուրի միջանցքի» բացումը, որն անցնում է Հայաստանի հարավով՝ Ադրբեջանը կապելով նրա Նախիջևանի էքսկլավի հետ։ Ավելի կարևոր է, որ այն Միացյալ Նահանգներին իրավունք է տալիս կառավարել և զարգացնել միջանցքը 99 տարի։ Այս մասին գրել է AL Jazeera-ն։

Ինչպես նշվել է, ԱՄՆ-ի մուտքը տարածաշրջան ռազմավարական հետևանքներ ունի բազմաթիվ կողմերի համար, նախևառաջ, Հայաստանի և Ադրբեջանի, բայց նաև՝ Իրանի, Թուրքիայի, Ռուսաստանի և Չինաստանի։

Ըստ AL Jazeera-ի՝ Թուրքիայի համար միջանցքի բացումը կհարթի ճանապարհն Ադրբեջանի և Կենտրոնական Ասիայի մյուս թյուրքալեզու պետությունների հետ ավելի սերտ կապերի համար՝ միաժամանակ հաստատելով Անկարայի դիրքը որպես Կովկասի գլխավոր դարպաս դեպի Արևմուտք։ Քանի որ թուրք-ամերիկյան հարաբերություններն, ընդհանուր առմամբ, ջերմ են, Միացյալ Նահանգների ներկայությունը՝ որպես միջանցքի վերահսկող և երաշխավոր, Անկարայի համար մեծ մտահոգության առարկա չէ։

Մյուս խոշոր հաղթողը Միացյալ Նահանգներն է։ Խաղաղության համաձայնագրի միջնորդությամբ՝ այն մշտական ներկայություն է հաստատում Հարավային Կովկասում։ Սա նրան հնարավորություն կտա ազդել Իրանի վրա, ավելի սերտ հարաբերություններ կառուցել Կենտրոնական Ասիայի պետությունների հետ և դեր խաղալ Արևելք-Արևմուտք խոշոր գլոբալ առանցքի վերահսկման գործում։

Ինչպես նշվել է հոդվածում, Ռուսաստանն ակնհայտորեն պարտվում է այս գործարքում։ Չնայած ԱՄՆ ներկայությունը «Զանգեզուրի միջանցքում» կարող է ռազմական չլինել, գոնե սկզբում, այն Միացյալ Նահանգներին հենարան է տալիս Ռուսաստանի Դաշնության հարավային մուտքի մոտ։ Բացի այդ՝ համաձայնագիրը թուլացնում է Ռուսաստանի վերահսկողությունն Արևելք-Արևմուտք առևտրային ուղու վրա։ Սակայն Ռուսաստանը վերջին տարիներին վերականգնել է իր ազդեցության մեծ մասը Վրաստանում․ Հարավային Կովկասում նրա դիրքերի թուլացումը լիովին չի զրկել նրան Արևելք-Արևմուտք առևտրային և հաղորդակցման ուղիների վրա ունեցած լծակներից։ Այնուամենայնիվ, համաձայնագիրը որոշակի հարված է հասցնում Հարավային Կովկասում և Կենտրոնական Ասիայում նրա երկարատև ազդեցությանը։

Ավելին, խաղաղության համաձայնագիրը ցույց է տալիս, որ Հայաստանը՝ Մոսկվայի ավանդական դաշնակիցը, որոշել է շրջվել դեպի Արևմուտք, հնարավոր է՝ այն պատճառով, որ Ռուսաստանը չի միջամտել 2020 թվականի աշնանն Ադրբեջանի հետ վեցշաբաթյա ավերիչ պատերազմին: Չնայած Հայաստանը դուրս չի եկել Ռուսաստանի գլխավորած Հավաքական անվտանգության պայմանագրի կազմակերպությունից, այն այլևս, կարծես, չի մտահոգվում Ռուսաստանի հետ իր հատուկ հարաբերությունների կամ Հարավային Կովկասում Ռուսաստանի աշխարհաքաղաքական մտահոգությունների պահպանմամբ։ ՀՀ կառավարության վերջին պահվածքը ենթադրում է, որ այն առաջնահերթություն է տալիս Թուրքիայի հետ հարաբերություններին՝ Ռուսաստանի և Իրանի հետ հարաբերություններից վեր:

Իրանը նույնպես պարտվում է, ոչ միայն այն պատճառով, որ համաձայնագիրը Միացյալ Նահանգներին դնում է իր հյուսիսային սահմանին, այլև այն պատճառով, որ «Զանգեզուրի միջանցքի» բացումը կտրում է Իրանի մուտքը դեպի Հայաստան, իսկ այնտեղից՝ դեպի Վրաստան և ռուսական Կովկաս։ Երևանը վստահեցրել է իրանցիներին, որ ԱՄՆ ներկայությունը միջանցքում ռազմական բնույթ չի կրի, բայց պարզ չէ, թե արդյո՞ք սա բավարար է Թեհրանին հանգստացնելու համար։

Ըստ AL Jazeera-ի՝ Չինաստանի ձեռքբերումներն ու կորուստներն ավելի դժվար է գնահատել, սակայն քանի որ այն բարեկամական հարաբերություններ է պահպանում Կենտրոնական Ասիայի մի քանի պետությունների հետ, այն ունի շատ ավելի լավ աշխարհաքաղաքական դիրք, քան որևէ այլ խոշոր տերություն։ «Զանգեզուրի միջանցքի» բացումը նաև ավելի կարճ կամուրջ է առաջարկում դեպի Միջին միջանցք, որը Պեկինը աշխատում է ներառել «Մեկ գոտի, մեկ ճանապարհ» նախաձեռնության մեջ։

Հիմնական հարցն այն է, թե արդյո՞ք համաձայնագիրն իսկապես նշանավորում է Հարավային Կովկասում խաղաղության և համագործակցության դարաշրջանի սկիզբը, թե՞ սա ընդամենը կարճատև փուլ է, որից հետո Ռուսաստանը կվերադառնա տարածաշրջան: Խաղաղության համաձայնագրի և Ռուսաստանի արձագանքի ամբողջական հետևանքները պարզ դառնալուց առաջ պետք է շատ ավելի մանրամասներ մշակվեն: Մոսկվան վերջին տասնամյակում հաջողությամբ վերականգնել է իր ազդեցությունը Վրաստանում և որոշել է ռազմական ուժով պաշտպանել իր ռազմավարական անվտանգությունը Ուկրաինայում: Ի՞նչ է մտադիր անել Մոսկվան Հայաստանի և Ադրբեջանի՝ դեպի Արևմուտք բռնած ուղեծրի հետ կապված, որոշ ժամանակ կարող է ակնհայտ չլինել: