ՀՀ-ի և Ադրբեջանի միջև մարտական գործողությունների պարբերական միջադեպերը նվազել են, մասամբ՝ ԵՄ մոնիթորինգային առաքելության ներկայության շնորհիվ․ ԱՄՆ Պետդեպ

Հայաստանի իրավական շրջանակը և կառավարության քաղաքականությունը մշակված են ներդրումներ ներգրավելու համար, և երկիրը ներդրողների համար ներկայացնում է բազմազան հնարավորություններ: ԱՄՆ ներդրողները զգալի ներդրումներ են կատարել Հայաստանում, այդ թվում՝ էներգետիկայի, հանքարդյունաբերության, բանկային գործունեության, արտադրության և տեղեկատվական տեխնոլոգիաների ոլորտներում: Այնուամենայնիվ, ներդրումային միջավայրը որոշակի մարտահրավերներ է առաջացնում․ նշվում է ԱՄՆ պետքարտուղարության «2025 թվականի ներդրումային միջավայրի հաշվետվության» մեջ։

Խոչընդոտների թվում են Հայաստանի փոքր շուկան, Թուրքիայի և Ադրբեջանի հետ փակ սահմանների պատճառով համեմատաբար աշխարհագրական մեկուսացումը, օրենքի գերակայության և դատական համակարգի որոշակի թույլ կողմերը և կոռուպցիայի ժառանգությունը:

2015 թվականին Հայաստանը Միացյալ Նահանգների հետ ստորագրել է Առևտրի և ներդրումների շրջանակային համաձայնագիր (TIFA): Այն նաև Եվրասիական տնտեսական միության (ԵԱՏՄ) անդամ է, որը Հայաստանը, Բելառուսը, Ղազախստանը, Ղրղզստանը և Ռուսաստանը միավորում է մեկ միասնական ինտեգրված շուկայի մեջ: 2017 թվականին Հայաստանը և Եվրոպական միությունը (ԵՄ) ստորագրել են Համապարփակ և ընդլայնված գործընկերության համաձայնագիր (CEPA), որի նպատակն էր մասամբ բարելավել Հայաստանի ներդրումային և գործարար միջավայրը: 2025 թվականի հունվարին Հայաստանը և Միացյալ Նահանգները ստորագրել են ռազմավարական գործընկերության համաձայնագիր՝ լրացուցիչ տնտեսական և առևտրային համագործակցության ծրագրերով։

Հայաստանը քիչ սահմանափակումներ է սահմանում օտարերկրյա վերահսկողության և մասնավոր սեփականության ու հիմնադրման իրավունքների հարցում: Հայաստանի օրենսդրությունը չի սահմանափակում օտարերկրյա քաղաքացիներին Հայաստանում գործարար շահեր ձեռք բերելու, հիմնադրելու կամ օտարելու հարցում: Բիզնեսի գրանցման ընթացակարգերը, ընդհանուր առմամբ, պարզ են: Սակայն, օտարերկրյա ընկերությունները հայտնում են, որ կանոնակարգերը, քաղաքականությունը և օրենքները երբեմն խաթարվում են մի շարք խնդիրներով՝ անկախության, կարողությունների կամ պրոֆեսիոնալիզմի բացակայությունը հիմնական հաստատություններում, առավել կարևորը՝ դատական համակարգում:

Հայաստանը չի սահմանափակում գումարի փոխարկումը և փոխանցումը կամ կապիտալի և եկամուտների հայրենադարձումը: Բանկային համակարգը կայուն է և լավ կարգավորվող, սակայն ներդրողները նշում են, որ ֆինանսական ոլորտը համեմատաբար թերզարգացած է: Չնայած Հայաստանի օրենսդրությունը պաշտպանում է մտավոր սեփականությունը, դատարանների միջոցով դրանք հաստատելը շարունակում է մնալ մարտահրավերային։

Գործող կառավարությունը պահպանել է իշխանությունը 2021 թվականի հունիսին կայացած արտահերթ խորհրդարանական ընտրություններում: Հաջորդ ընտրությունները սպասվում են 2026 թվականին:

Ընդհանուր առմամբ, Հայաստանում մրցակցային միջավայրը բարելավվում է, սակայն բիզնես ասոցիացիաները հայտնել են, որ այս ձեռքբերումներն ամրապնդելու համար անհրաժեշտ կլինեն դատական, հարկային, մաքսային, առողջապահական, կրթական և իրավապահ մարմիններում ավելի լայն բարեփոխումներ:

Այդուամենայնիվ, ներդրողները պնդում են, որ բազմաթիվ խնդիրներ պահպանվում են և պետք է լուծվեն՝ թափանցիկ, արդար և կանխատեսելի բիզնես միջավայր ապահովելու համար: Մասնավոր հատվածի ներկայացուցիչները մտահոգություն են հայտնել մասնավոր հատվածի և կառավարության միջև երկխոսության որակի վերաբերյալ: Ներդրողները նաև նշել են խնդիրներ՝ կապված պետական պաշտոնյաների կողմից առևտրային խնդիրներն արագ լուծելու կարողության հետ: Բիզնես խմբերը և միջազգային կազմակերպությունները նույնպես մտահոգություն են հայտնել կառավարության կողմից մի քանի խոշոր մասնավոր ընկերություններում փոքրամասնության սեփականության բաժնեմասերի ստանձնման վերաբերյալ:

Անդրադառնալով քաղաքացիական հասարակությանը և քաղաքական միջավայրին՝ Պետդեպը նշել է, որ 2024 թվականի հունիսին կառավարության դեմ բողոքողները բախվել են ոստիկանության հետ, ինչի հետևանքով վիրավորվել են և՛ ոստիկաններ, և՛ ցուցարարներ: Քաղաքացիական հասարակության խմբերը պնդում են, որ ոստիկանությունը չափազանց ուժ է կիրառել: Ամբողջ Հայաստանում ցուցարարները ճանապարհների փակումն օգտագործում են որպես դժգոհություն արտահայտելու տարածված մարտավարություն: Նման բողոքի ակցիաների հետևանքով առաջացած խափանումները սովորաբար կարճատև են: Բողոքի ակցիաները որևէ վնաս չեն հասցրել միջազգային բիզնես նախագծերին կամ կառույցներին: Հավանական չէ, որ լուրջ քաղաքացիական անկարգությունները թիրախավորեն ԱՄՆ բիզնեսները կամ քաղաքացիներին:

Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև տասնամյակներ շարունակվող հակամարտության ընթացքում մարտական գործողությունների պարբերական միջադեպերը նվազել են, մասամբ՝ Հայաստանում ԵՄ մոնիթորինգային առաքելության ներկայության շնորհիվ: ԱՄՆ դեսպանատունը շարունակում է կոչ անել ԱՄՆ քաղաքացիներին խուսափել սահմանային գոտիներ այցելելուց՝ շարունակական լարվածության և Հայաստանում ոչ ռազմական թիրախների վրա ադրբեջանական ուժերի կրակ բացելու դեպքերի պատճառով: 2023 թվականին ադրբեջանական ուժերը հարձակվել են Հայաստանի ենթակառուցվածքների վրա, այդ թվում՝ Արարատի մարզի Երասխ գյուղում գտնվող ԱՄՆ ներդրողների սեփականություն հանդիսացող մետաղագործական գործարանի վրա՝ ծանր վիրավորելով երկու աշխատողի: 2023 թվականի սեպտեմբերի 19-20-ին Ադրբեջանը ռազմական գործողություն է իրականացրել Լեռնային Ղարաբաղի նկատմամբ լիակատար վերահսկողություն հաստատելու համար, որի հետևանքով Լեռնային Ղարաբաղի ավելի քան 100,000 բնակիչ՝ գրեթե տարածաշրջանի բոլոր էթնիկ հայերը, փախել են Հայաստան: Հայաստանի քննչական կոմիտեի տվյալներով՝ հարձակման հետևանքով զոհվել է 225 մարդ, այդ թվում՝ 25 քաղաքացիական անձ, ևս 244-ը վիրավորվել են, որոնցից 76-ը քաղաքացիական անձինք էին: Հայաստանի սահմաններում ռազմական գործողությունների հետևանքով մահեր չեն եղել: 2022 թվականի սեպտեմբերին Հայաստանի տարածք ներխուժումը մեծացրել է անվտանգության հետ կապված մտահոգությունները և ազդել հարավային Սյունիքի մարզում ԱՄՆ ակտիվ ներդրողների նախագծերի գործունեության վրա:

Չնայած Ռուսաստանը պատմականորեն կենտրոնական դեր է խաղացել Հայաստանի սահմանային անվտանգության գործում, Հայաստանի սահմաններին ակտիվ ռուսական ուժերի թիվը վերջին տարվա ընթացքում նվազել է: Հայաստանը վերահսկողություն է ստանձնել բոլոր սահմանային անցակետերի նկատմամբ: Ռուսական ուժերն այլևս չեն պարեկում հայ-ադրբեջանական սահմանը, չնայած Ռուսաստանը Հայաստանում ունի ռազմական բազա։ Ռուս սահմանապահնեն այլևս ներկա չեն Երևանի «Զվարթնոց» միջազգային օդանավակայանում՝ 2024 թվականի օգոստոսի 1-ից՝ Հայաստանի կառավարության խնդրանքով։ Ռուս սահմանապահները շարունակում են պարեկել Իրանի և Թուրքիայի սահմանները Հայաստանի հետ՝ համաձայն 1992 թվականի համաձայնագրի։