Հայաստանը՝ խաչմերուկին. Եկեղեցի-պետություն պառակտումը փորձության է ենթարկում ազգի ապագան․ National Catholic Register

Ի՞նչն է սնուցում ՀՀ կառավարության և Հայ առաքելական եկեղեցու միջև լարվածության խորացումը, և որքանո՞վ վտանգավոր կարող է լինել այս բաժանումը երկրի երկարաժամկետ կայունության և բարգավաճման համար։ Այս հարցերին անդրադարձել է National Catholic Register-ի Եվրոպայի թղթակից Սոլեն Տադիեն, որը ՀՀ է այցելել 2025 թվականի սեպտեմբերի 20-26-ը։

Ըստ հեղինակի՝  հոկտեմբերի 3-ին արքեպիսկոպոս Միքայել Աջապահյանին երկու տարի ազատազրկման դատապարտելը բացահայտել է վարչապետ Փաշինյանի կառավարության և Հայ առաքելական եկեղեցու միջև հակամարտության փակուղին, որն այսօր Հայաստանի ամենազգայուն հարցերից է։ Վերջին ամիսներին այս գործը խորհրդանշական է դարձել իշխանության, ինքնության և ազդեցության համար ավելի լայն պայքարի համար մի երկրում, որը դեռևս կրում է Լեռնային Ղարաբաղի պատերազմից ստացած վերքերը։ Փաշինյանը պարբերաբար մեղադրում է եկեղեցական հիերարխիային Եկեղեցին «պետության մեջ պետության» վերածելու և խորհրդային դարաշրջանից ի վեր ստեղծված կառույցներին կառչելու համար, որոնք դիմադրում են ցանկացած բարեփոխման։

Տադիեն նշել է, որ Հայ առաքելական եկեղեցին աշխարհի ամենահին քրիստոնեական համայնքներից է և ազգային ինքնության անկյունաքար՝ 301 թվականին Հայաստանի կողմից քրիստոնեությունը որպես պետական կրոն ընդունելուց ի վեր:

Դիտորդների կարծիքով՝ ճգնաժամը կարող է ավելի անկայունացնել աշխարհի ամենահին քրիստոնեական ազգը, որն արդեն իսկ սպառնալիքի տակ է Ադրբեջանի իրեդենտիստական հայացքների պատճառով։

Շիրակի թեմի առաջնորդ արքեպիսկոպոս Աջապահյանի դատապարտումը, որը հայտնի է կառավարության հետպատերազմյան քաղաքականությանն ուղղված իր բացահայտ քննադատությամբ, նշանավորում է սրվող առճակատման վերջին դրվագը։ Նա մեղավոր է ճանաչվել հեղաշրջման կոչ անելուց հետո անկարգություններ հրահրելու համար՝ մեղադրանքներ, որոնք նա հերքել է։ Եկեղեցու առաջնորդները դատավճիռը որակել են որպես քաղաքական դրդապատճառներով կայացված՝ զգուշացնելով, որ այն վտանգավոր նախադեպ է ստեղծում կրոնական ազատության համար հետխորհրդային հանրապետությունում։

Մինչ ազգային և միջազգային լրատվամիջոցները մտահոգություն են հայտնել երկրում կրոնական ազատության վերաբերյալ այս սրման համատեքստում, ԱՄՆ «Save Armenia» իրավապաշտպան խմբի 2025 թվականի սեպտեմբերի զեկույցում նշվել է, որ կառավարության գործողությունները հոգևորականների դեմ բխում են քաղաքական վեճերից, այլ ոչ թե՝ հետապնդումների արշավից։ Ըստ զեկույցի՝ պաշտամունքի ազատությունը մնում է անփոփոխ՝ հակամարտությունը ներկայացնելով որպես Հայաստանի կողմից սահմանադրական կարգն ամրապնդելու փորձի մի մաս՝ հետխորհրդային տասնամյակներ տևած արտաքին ուժերից կախվածությունից հետո։

Ինչպես գրել է հեղինակը, անմիջական հակասությունների հետևում թաքնված է ավելի լայն պայքար Հայաստանի աշխարհաքաղաքական և բարոյական կողմնորոշման շուրջ: Դիտորդները մեծ մասամբ համաձայն են, որ կառավարության և ազգային եկեղեցու միջև խորացող պառակտումն արտացոլում է ավելի խորը անհամաձայնություններ այն մասին, թե ինչպե՞ս և որտե՞ղ պետք է Հայաստանը դիրքավորվի միջազգային ասպարեզում: Ադրբեջանի հետ պատերազմի (2020-2023) ընթացքում Մոսկվայի կողմից Հայաստանին պաշտպանելու ձախողումից հետո Փաշինյանը շրջվել է դեպի արևմտյան գործընկերներ՝ առավել տեսանելիորեն Թրամփի վարչակազմի հետ բանակցվող շարունակական խաղաղության պայմանագրի միջոցով , որը «Թրամփի ուղի՝ միջազգային խաղաղության և բարգավաճման համար» (TRIPP) ավելի լայն նախաձեռնության մի մասն է:

Միևնույն ժամանակ՝  նա ձգտում է մերձեցման Թուրքիայի հետ՝ ձգտելով սահմանների և առևտրային ուղիների վերաբացմանը։ Սակայն այս մոտեցումը քննադատության է արժանացել, քանի որ, կարծես, անտեսում է այնպիսի զգայուն պատմական իրողություններ, ինչպիսին է Հայոց ցեղասպանության ճանաչումը։ Այս դիրքորոշումն ավելի է օտարացրել եկեղեցական առաջնորդներին և սփյուռքի համայնքներին։ Ի տարբերություն դրա՝  եկեղեցու հիերարխիան խորը կասկածանքով է վերաբերում ընթացող խաղաղության պայմանագրին՝ հատկապես այն պատճառով, որ այն ենթադրում է Արցախից վերջնականապես հրաժարում։

Շատ հոգևորականների համար նման զիջումները հավասարազոր են Հայաստանի պատմական առաքելության և Լեռնային Ղարաբաղի տեղահանված ժողովրդի նկատմամբ բարոյական պարտքի դավաճանության։

Եկեղեցի-պետություն դիմակայությունը տեղի է ունենում Հայաստանի ինստիտուտների նկատմամբ հանրային վստահության կտրուկ անկման ֆոնին: Վերջին հարցումները բացահայտել են Փաշինյանի կառավարության նկատմամբ վստահության ռեկորդային ցածր մակարդակ, որտեղ հարցվածների մեծ մասը նշել է, որ երկիրը սխալ ուղու վրա է: Ի տարբերություն դրա, բանակը (72%) և Հայ առաքելական եկեղեցին (58%) մնում են երկրի ամենավստահելի ինստիտուտները: Հարցումը հրապարակվել է ռուսաստանաբնակ միլիարդատեր Սամվել Կարապետյանի՝ հունիսի 18-ի ձերբակալությունից կարճ ժամանակ առաջ, որը հայտարարել էր նոր ընդդիմադիր շարժում ստեղծելու ծրագրերի մասին:

«Տարածքային կորուստներից, տնտեսական անորոշությունից և ժողովրդագրական անկումից արդեն լարված վիճակում գտնվող ազգի համար Եկեղեցի-պետություն դիմակայությունը դարձել է դիմադրողականության փորձություն: Արդյո՞ք կառավարությունը և եկեղեցու առաջնորդները կկարողանան վերականգնել փոխադարձ վստահությունը, թե՞ թույլ կտան, որ իրենց միջև պառակտումը խորանա՝ կորոշի Հայաստանի կարողությունը՝ պահպանել միասնությունն ու ինքնիշխանությունն անկայուն, գերազանցապես մուսուլմանական տարածաշրջանում: 2026 թվականի համապետական ընտրությունների մոտենալուն պես այս ճգնաժամի արդյունքը կձևավորի երկրի ապագան առաջիկա տարիների համար»,- գրել է հեղինակը: