ՀԱՊԿ-ից դուրս գալուց հետո Երևանի հաջորդ քայլը մնում է անորոշ, գրել է The Jamestown Foundation-ը: Ըստ վերլուծության՝ Հայաստանը հարավկովկասյան միակ երկիրն է, որը Ռուսաստանի գլխավորած Եվրասիական տնտեսական միության (ԵԱՏՄ) անդամ է։ Եթե Հայաստանը ցանկանա ամբողջությամբ անջատվել Ռուսաստանից, ապա տնտեսական անկախության հարցում բազմաթիվ խոչընդոտներ կունենա։ Հայաստանի տնտեսության կարևոր ոլորտները, ինչպիսիք են էլեկտրաէներգիան, գազը, հեռահաղորդակցությունը և երկաթուղային տրանսպորտը, փոխանցվել են Ռուսաստանին 2003 թվականին՝ Մոսկվային Երևանի կուտակած 100 միլիոն դոլար պարտքի դիմաց:
Դրանից հետո Հայաստանի տնտեսական կախվածությունը ՌԴ-ից ավելի է մեծացել, ինչը Մոսկվային տվել է քաղաքական ազդեցություն: Փաշինյանը դեռ պետք է հաղթահարի ներքաղաքական մարտահրավերները՝ ՀԱՊԿ-ից պաշտոնապես դուրս գալու հարցում: Սակայն հաջողության դեպքում՝ պարզ չէ, թե ո՞ր գործընկերների մոտ կգնա Երևանը՝ որպես Ռուսաստանի այլընտրանք: Ներկայիս տարբերակները տատանվում են Ֆրանսիայից և ԱՄՆ-ից մինչև Իրան և Հնդկաստան: Նման դեր խաղալուն ամենապատրաստը, կարծես, Ֆրանսիան է, որն աջակցություն ունի ԱՄՆ-ում։
Հայաստանի և Ֆրանսիայի միջև վերջին պաշտպանական և ռազմական համաձայնագրերը կարող են վկայել, որ Երևանը վերակողմնորոշում է երկրի արտաքին քաղաքականությունը դեպի Արևմուտք:
Իրանը կարող է հուսալի և կայուն այլընտրանք լինել Հայաստանի համար: Թեհրանն անցանկալի է համարում Ռուսաստանի հետ Հայաստանի հարաբերությունների թուլացումը և ՀԱՊԿ-ից հնարավոր հեռանալը, քանի որ նման գործողությունները կարող են թուլացնել Իրանի, Հայաստանի և Ռուսաստանի չգրված դաշինքը և մեծացնել Արևմուտքի և ՆԱՏՕ-ի ազդեցությունը Հարավային Կովկասում։ Այս փոփոխությունները կտրուկ կփոխեն ուժերի հավասարակշռությունը Հարավային Կովկասում՝ ի վնաս Իրանի և Ռուսաստանի և ի շահ Ադրբեջանի, Թուրքիայի և Արևմուտքի:
Այս պայմաններում՝ եթե Հայաստանը դուրս գա ՀԱՊԿ-ից, Իրանը կփորձի սերտ հարաբերություններ պահպանել իր միակ քրիստոնյա հարևանի հետ։ Հայաստանի հետ 40 կիլոմետրանոց սահմանի պահպանումը Իրանի համար ռազմավարական առաջնահերթություն է: Վերջին երեք տասնամյակների ընթացքում այս սահմանի անվտանգության պատասխանատուն ռուս սահմանապահներն էին։ Եթե այդ ուժերը դուրս բերվեն Հայաստանից, Իրանը կնախընտրեր, որ դրանք չփոխարինվեն օտարերկրյա այլ ուժերով, և հայ սահմանապահները տեղակայվեին այդտեղ։
Հնդկաստանն ու Հայաստանը ևս վերջին տարիներին ընդլայնել են ռազմական և պաշտպանական համագործակցությունը։ Հնդկաստանը, սակայն, դժվար թե հարմար այլընտրանք լինի Ռուսաստանին, քանի որ Նյու Դելին սերտ հարաբերություններ է պահպանում Մոսկվայի հետ: Հնդկաստանը նաև մասնակցում է Հյուսիս-Հարավ միջազգային տրանսպորտային միջանցքին Իրանի, Ադրբեջանի և Ռուսաստանի հետ, իսկ Նյու Դելին հույս ունի համեմատաբար ավելի հավասարակշռված մոտեցում ցուցաբերել Հարավային Կովկասի նկատմամբ: Ավելին՝ Հայաստանի, Իրանի և Հնդկաստանի միջև եռակողմ համագործակցությունը կենտրոնացնում է ջանքերը տարածաշրջանում Ադրբեջանի, Թուրքիայի և Պակիստանի եռակողմ կապերի դեմ «կոշտ հավասարակշռման» փոխարեն «փափուկ հավասարակշռության» վրա:
Հայաստանի ռազմավարական հեռացումը Ռուսաստանից նշանակում է աշխարհաքաղաքական դիրքորոշման փոխակերպում: ՀԱՊԿ-ից դուրս գալու Երևանի որոշումը կյանքի կոչվելու պարագայում, պարադիգմային փոփոխություն է ոչ միայն երկրի, այլև՝ ավելի լայն Հարավային Կովկասի համար։ Դա կարող է հիմնովին փոխել քաղաքական ուժերի դասավորվածությունը և ուժերի հավասարակշռությունը տարածաշրջանում՝ պոտենցիալ նվազեցնելով ռուսական ազդեցությունը, միաժամանակ ուժեղացնելով Ադրբեջանի, Թուրքիայի և Արևմուտքի դերերը:
