ՌԴ-ն ու Ադրբեջանը համահունչ նարատիվներ են օգտագործում Արևմուտքի հետ ՀՀ-ի գործընկերությունը խաթարելու համար. հետազոտություն

Թվային տվյալների հետազոտություններով զբաղվող DFRLab հարթակը հրապարակել է նոր վերլուծություն, որը ցույց է տալիս, թե ինչպես Ռուսաստանի և Ադրբեջանի ղեկավարները հաճախ քարոզում են սերտորեն համահունչ և երբեմն նույնական պատմություններ, որոնք թշնամական են Եվրամիության հետ հարաբերությունները բարելավելու Հայաստանի ջանքերի նկատմամբ։ Բրյուսելի և Երևանի հարաբերություններում գրեթե յուրաքանչյուր դրական զարգացում առաջացնում է Մոսկվայի և Բաքվի բացասական արձագանքը, և Ռուսաստանի և Ադրբեջանի պետական վերահսկողության տակ գտնվող լրատվամիջոցները հաճախ ուժեղացնում են հակահայկական և հակաեմական հռետորաբանությունը: Այս երկու դերակատարներն էլ կիրառում են նմանատիպ նարատիվ՝ խարխլելու Հայաստանի արևմտամետ նկրտումները:

Ըստ վերլուծության՝ Եվրոպական միության հետ Հայաստանի բարելավված հարաբերությունները նշանավորվում են վերջին մի քանի տարիների ընթացքում մի քանի ուշագրավ իրադարձություններով։ Ռուսաստանն ու Ադրբեջանը ընդհանուր շահ ունեն՝ հակադրելու Եվրոպայի հետ Հայաստանի սերտ հարաբերություններին։ Ռուսաստանը նպատակ ունի թույլ չտալ Հայաստանին նվազեցնել իր կախվածությունը Մոսկվայից, մինչդեռ Ադրբեջանը ձգտում է խաթարել հայկական ներդրումներն ազգային պաշտպանության և կայունության ոլորտում: Երկու երկրներն այդ նպատակները հետապնդում են տեղեկատվական տարածքում համակարգված գործողությունների միջոցով՝ կիրառելով նմանատիպ նարատիվներ մարտահրավեր նետելու Հայաստանի շրջադարձին դեպի Արևմուտք:

2023 թվականին, Հայաստանի կառավարության պաշտոնական խնդրանքից հետո, Եվրամիությունը ստեղծել է ԵՄ դիտորդական առաքելություն (EUMA) Ադրբեջանի հետ միջազգային սահմանի Հայաստանի կողմից: EUMA-ը նպատակ ունի բարձրացնել մարդկային անվտանգությունը հակամարտություններից տուժած տարածքներում և աջակցել Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև վստահության ամրապնդմանը: Այնուամենայնիվ, EUvsDisinfo տվյալների բազան ընդգծում է, թե ինչպես են ապատեղեկատվական արշավները հաճախ թիրախավորում EUMA-ին:

DFRLab-ի վերլուծությունը բացահայտում է սերտորեն համահունչ հռետորաբանությունը, որը Ռուսաստանն ու Ադրբեջանը օգտագործում են EUMA -ին վարկաբեկելու համար:

DFRLab-ն օգտագործել է Meltwater գործիքը՝ ռուսաստանյան և ադրբեջանական լրատվամիջոցներում EUMA-ի մասին հիշատակումները վերլուծելու համար և պարզել, որ երկուսն էլ ակտիվորեն լուսաբանել են EUMA-ը 2024 թվականի փետրվարին և մարտին: Հետաքրքիր է, որ այս լրատվամիջոցները որոշակի օրերի նման քանակությամբ հոդվածներ են հրապարակել EUMA-ի մասին: Այս հոդվածները հիմնականում պարունակել են պատմություններ, որոնք նպատակաուղղված են եղել վարկաբեկելու EUMA-ին:

Երկու դեպք, երբ ադրբեջանական և ռուսական ԶԼՄ-ները, որոնք հաղորդում են EUMA-ի մասին, հասել են նմանատիպ գագաթնակետին՝ 2023 թվականի մարտի 20-ին և ապրիլի 4-ին։ Թեմայի շուրջ լուսաբանումները կրկին սրվել են 2024 թվականի հունիսին՝ Հայաստանի կողմից Ֆրանսիայից CAESAR հաուբիցներ գնելու հայտարարությունից հետո։ Ադրբեջանական մամուլը ակնառու կերպով ցուցադրում էր ՌԴ ԱԳՆ ներկայացուցիչ  Մարիա Զախարովայի հայտարարությունները, մինչդեռ ռուսական լրատվամիջոցները լայնորեն հաղորդում էին Իլհամ Ալիևի հայտարարությունները: Հետաքրքիր է, որ երբ նախագահ Ալիևը 2023 թվականի նոյեմբերին մեղադրել է Ֆրանսիային նոր պատերազմի համար հիմքեր ստեղծելու մեջ, նրա հայտարարությունը ռուսական լրատվամիջոցներում ավելի լայն լուսաբանում են ստացել, քան՝ ադրբեջանական լրատվամիջոցներում։ Վերլուծությունը բացահայտել է ադրբեջանական լրատվամիջոցներում Ալիևի հայտարարության 51 հիշատակում, մինչդեռ ռուսականում գրանցվել է 111 արդյունք։

Ալիևի խոսքերի ադրբեջանալեզու լուսաբանումների մեծամասնությունը ուշադրություն է դարձրել Ֆրանսիայի դեմ նրա մեղադրանքներին նեոգաղութատիրություն վարելու վերաբերյալ: Այս հռետորաբանությունը նպատակ ունի վարկաբեկել Ֆրանսիան և նրա գործընկերությունը Հայաստանի հետ՝ Ֆրանսիան ներկայացնելով որպես կեղծավոր տերություն, որը քննադատում է ուրիշներին՝ անտեսելով սեփական շահագործման և գաղութատիրության պատմությունը:

Ալիևի ելույթը լայնածավալ լուսաբանում է ստացել ռուսական պետական և կառավարամետ լրատվամիջոցներում: Միայն նոյեմբերի 21-ին հրապարակվել է 111 հոդված, ինչը կրկնապատկվել է ադրբեջանալեզու լրատվամիջոցներում հրապարակումներից: Այս դասավորվածությունը արտացոլում է երկու կառավարությունների սերտաճած շահագրգռվածությունը հակահայկական և հակաֆրանսիական պատմություններ քարոզելու հարցում:

Ի տարբերություն ադրբեջանալեզու լրատվամիջոցների, որոնք կենտրոնանում էին Ֆրանսիայի գաղութատիրության պատմության վրա, Կրեմլի կողմից վերահսկվող հիմնական քարոզչական լրատվամիջոցները, ինչպիսիք են RT-ն, Комсомольская правда-ն, Взгляд-ը և Regnum-ը, արձագանքել են Ալիևի հայտարարությանը և Ֆրանսիային մեղադրել «տարածաշրջանը պատերազմի մեջ ներքաշելու մեջ»: Մինչ Կրեմլի կողմից վերահսկվող հիմնական քարոզչական միջոցները հիմնականում կենտրոնանում էին տարածաշրջանային ապակայունացման այս պատմության վրա, գաղութատիրությունը հայտնվել է նաև քարոզչական ռուսական լրատվամիջոցներում: Նոյեմբերի 21-ին հրապարակված 111 հոդվածներից երեսուն հոդվածների վերնագրերում հիշատակվում է կա՛մ «գաղութատիրություն», կա՛մ «նեոգաղութատիրություն» բառեր՝ ուժեղացնելով ադրբեջանական կողմնորոշումը Ֆրանսիայի դեմ նաև ռուս լսարանի համար:

2024 թվականի ապրիլի 5-ին Բելգիայի մայրաքաղաք Բրյուսելում տեղի է ունեցել եռակողմ հանդիպում, որին մասնակցել են  ՀՀ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը, Եվրահանձնաժողովի նախագահ Ուրսուլա ֆոն դեր Լեյենը, ԵՄ բարձր ներկայացուցիչ Ժոզեպ Բորելը և ԱՄՆ պետքարտուղար Էնթոնի Բլինքենը։ Ինչպես նախորդ դեպքերում, Ռուսաստանի և Ադրբեջանի ղեկավարները հանդիպման վերաբերյալ ապշեցուցիչ նման պնդումներ են արել։ Իլհամ Ալիևը պնդել է, որ բրյուսելյան հավաքը նպատակ ուներ խաթարել տարածաշրջանային համագործակցությունը և «բաժանարար գծեր ստեղծել և մեկուսացնել Ադրբեջանին»։ Նմանապես, Մարիա Զախարովան քննադատել է մասնակիցներին և պնդել, որ հանդիպումը «Ռուսաստանի դեմ էր»։ Նա մեղադրել է նրանց «Հարավային Կովկասում նոր բաժանարար գծեր գծելու» և տարածաշրջանում հակառուսական օրակարգ մղելու փորձի մեջ:

Meltwater-ի վերլուծությունը ցույց է տվել, որ եռակողմ հանդիպման օրը ադրբեջանական լրատվամիջոցները հրապարակել են ավելի քան 230 հոդված այդ իրադարձության մասին: Ռուսական լրատվամիջոցները հրապարակել են ավելի քան 130 հոդված և շարունակե են գրել այդ մասին հաջորդ օրերին։ Հաշվի առնելով Զախարովայի կոշտ հռետորաբանությունը Հայաստանի նկատմամբ իր հերթական շաբաթական մամուլի ճեպազրույցների ժամանակ՝ վերլուծաբանները համեմատել են նաև Զախարովայի և Հայաստանի մասին հիշատակումները ռուսական և ադրբեջանական լրատվամիջոցներում։ Հարցումը հայտնաբերել է ավելի քան 3800 հիշատակում ռուսալեզու լրատվական կայքերում և ավելի քան 2100 հիշատակում ադրբեջանալեզու լրատվամիջոցներում: Ապրիլի 18-ին ադրբեջանական լուսաբանումը գերազանցել է ռուսական լուսաբանմանը, ինչը համընկել է Զախարովայի մամուլի հերթական ճեպազրույցի հետ։

Հետաքրքիր է, որ Զախարովայի ապրիլի 18-ի ճեպազրույցը նվազագույն լուսաբանում է ստացել ռուսական ԶԼՄ-ներում. Meltwater-ի միջոցով բացահայտվել է միայն 32 հիշատակում: Սակայն նրա հայտարարությունների՝ Ադրբեջանի օրակարգին համապատասխանեցնելու պատճառով՝ ճեպազրույցը 106 անգամ լուսաբանվել է ադրբեջանալեզու լրատվամիջոցներով։

2024 թվականի սեպտեմբերին Եվրամիությունը և Հայաստանը սկսեցին վիզաների ազատականացման բանակցությունները։

Հերթական անգամ Ռուսաստանն ու Ադրբեջանը նմանատիպ բացասական հաղորդագրություններ են տարածել այս իրադարձության վերաբերյալ։ Ռուսաստանի ԱԳՆ-ն պնդել է, որ Եվրամիության հետ առանց վիզայի ռեժիմը «կհանգեցնի երիտասարդ և տնտեսապես ակտիվ մարդկանց զգալի արտահոսքի դեպի Եվրոպա և բացասաբար կանդրադառնա Հայաստանի տնտեսության և անվտանգության վրա»։ Մեկնաբանելով այս իրադարձությունը՝ Զախարովան նշել է, որ Եվրոպան միտումնավոր կհետաձգի վիզային ռեժիմի ազատականացման գործընթացը՝ հայերին դարձնելով «եվրոպացիների կանոնավոր քաղաքական ինտրիգների պատանդ»։ Նույն կերպ, պաշտոնական ադրբեջանական լրատվական գործակալությունը պնդել է, որ առանց վիզայի մուտքը Եվրոպա կվատթարացնի Հայաստանի ժողովրդագրական իրավիճակը և կհանգեցնի «երկրի դատարկմանը»: Նմանատիպ փաստարկներ ու կանխատեսումներ են արել նաև իշխանամետ ադրբեջանցի փորձագետները։

«Ռուսական և ադրբեջանական լրատվամիջոցների պատմությունների համընկնումը ընդգծում է Հայաստանի արևմտամետ նկրտումները խաթարելու ընդհանուր ռազմավարությունը: Համատեղ ապատեղեկատվական արշավների միջոցով երկու երկրներն էլ ձգտում են ապալեգիտիմացնել Հայաստանի համագործակցությունը Եվրամիության հետ։ Նրանց համատեղ ջանքերը հիշեցնում են աշխարհաքաղաքական բարդությունների մասին, որոնց բախվում է Հայաստանը անկախության և ժողովրդավարական բարեփոխումների ձգտման համար», – եզրակացրել են վերուծաբանները: