Եվս երկու պայման. ինչո՞ւ Հայաստանն ու Ադրբեջանը դեռ խաղաղության պայմանագիր չեն ստորագրել. BBC

Հայաստանն ու Ադրբեջանը համաձայնության են եկել խաղաղության պայմանագրի վերջնական տեքստի շուրջ, սակայն խաղաղությունը դեռ շատ հեռու է. հիմնարար հարցերի շուրջ տարաձայնությունները չեն հարթվել, և փորձագետները մտավախություն ունեն, որ Ռուսաստանը կօգտվի ստեղծված իրավիճակից՝ տարածաշրջանում իր ազդեցությունը վերականգնելու համար․ գրել է BBC-ի ռուսական ծառայությունը։

Ինչպես նշվել է, մարտի 13-ին Երևանն ու Բաքուն հայտարարել են, որ խաղաղության պայմանագրի շուրջ չորս տարվա աշխատանքից հետո համաձայնության են եկել վերջին երկու վիճելի կետերի վերաբերյալ։ Սակայն Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևը կրկնել է իր կողմից առաջ քաշված լրացուցիչ պայմանները՝ փոխել Հայաստանի Սահմանադրությունը և լուծարել ԵԱՀԿ Մինսկի խումբը։ Երևանը պատրաստ է տեղի տալ երկու պահանջներին էլ, սակայն հիմնական օրենքը փոխելը պահանջում է հանրաքվեի անցկացում, որի ելքը կանխատեսելն անհնար է։

Եվ եթե երկու երկրների դիրքորոշումներն այժմ սերտացել են, ապա գործընթացի ձգձգումը կարող է թաղել խաղաղության շանսերը, զգուշացնում են փորձագետները։ Հայաստանի իշխող կուսակցությունը, որը պատրաստ է գնալ աննախադեպ զիջումների, ավելի վատ արդյունքներ է ունենում ՏԻՄ ընտրություններում, մինչդեռ ընդդիմությունն ավելի քիչ հաշտարար է։

Դիտորդները Հայաստանում և Ադրբեջանում նաև մտավախություն ունեն, որ Ռուսաստանը կմիջամտի բանակցություններին։ Ուկրաինա լայնամասշտաբ ներխուժման սկզբում կորցնելով հետաքրքրությունը Հարավային Կովկասի նկատմամբ՝ նա կարող է փորձել վերադառնալ տարածաշրջան Կիևի հետ զինադադարի դեպքում։

Միևնույն ժամանակ, Ռուսաստանի ակտիվությունը տարածաշրջանում ձեռնտու չէ երկրներից և որևէ մեկին։ Երկուսն էլ բազմաթիվ դժգոհություններ էին կուտակել Մոսկվայի նկատմամբ։ Ադրբեջանը Ղարաբաղյան առաջին պատերազմում իր պարտությունը համարում է Մոսկվայի քաղաքականության արդյունք։ Հայաստանում Երկրորդ ղարաբաղյան պատերազմում կրած պարտությունը և դրան հաջորդած սրացումները կապում է Մոսկվայի և Բաքվի դավաճանության հետ։ Ադրբեջանը Թուրքիայում հուսալի ռազմական և դիվանագիտական դաշնակից ունի, և նրա երկկողմ հարաբերությունները Մոսկվայի հետ հատկապես սրվել են ռուսական հակաօդային պաշտպանության գործողությունների հետևանքով ադրբեջանական ինքնաթիռի կործանումից հետո։ BBC-ի հետ զրույցում քաղաքագետ Տիգրան Գրիգորյանը նշել է, որ Ադրբեջանն ավելի ու ավելի է փորձում 2020 թվականի պարտությունից հետո հայկական բանակի վերականգնումը ներկայացնել որպես ռազմականացում և պահանջում է դադարեցնել օտարերկրյա զենքի մատակարարումը Հայաստան։ Նա ենթադրել է, որ Սահմանադրությունը փոխելուց և ԵԱՀԿ Մինսկի խումբը լուծարելուց հետո հաջորդ պահանջը կարող է լինել հայկական բանակի քանակի և սպառազինության սահմանափակումը, և որ այդ պահանջները կարող են հանգեցնել նոր էսկալացիայի։

Նոր Սահմանադրության հանրաքվեի ելքը սերտորեն կապված է լինելու Փաշինյանի ճակատագրի հետ։ Այստեղ նախաձեռնությունն ամբողջությամբ պատկանում է նրան ու իր իշխող կուսակցությանը, իսկ ընդդիմադիր ուժերի լայն շրջանակը՝ ռուսամետից մինչև եվրոպամետ կուսակցություններ, դեմ է հիմնական օրենքի փոփոխությանը:

Հայաստանում քվեարկության վերջին արդյունքները ցույց են տալիս, որ իշխող կուսակցությունն այլևս չունի ընտրողների մեծամասնության աջակցությունը։ Վերջինը երկրի մեծությամբ երկրորդ քաղաքի՝ Գյումրիի ավագանու ընտրություններն էին, որտեղ իշխող կուսակցությունը մեծամասնություն չհավաքեց, և սպասվում է ընդդիմադիր քաղաքապետի նշանակում:

Բայց ՏԻՄ ընտրությունները միշտ չէ, որ արտացոլում են երկրում տիրող իրավիճակը։ Խորհրդարանական ընտրություններում կուսակցության ցուցակը կգլխավորի Փաշինյանը, ով շարունակում է մնալ երկրի ամենապահանջված քաղաքական գործիչը, նույնիսկ եթե իշխանության սկզբից նրա վարկանիշը զգալիորեն նվազել է։ Ընդդիմությունը ծայրաստիճան պառակտված է և չունի մեկ առաջնորդ։

Հակամարտության վերսկսման համար պատրվակ կարող են ծառայել նաև երկու հարցեր, որոնք դուրս են մնացել խաղաղության պայմանագրի տեքստից՝ հաղորդակցությունների բացումը և սահմանազատումը։ Առայժմ երկու երկրների ներկայացուցիչները պայմանավորվել են միայն սահմանի մի փոքր հատվածի շուրջ։ Մեղադրելով Հայաստանին գնդակոծության մեջ՝ Ադրբեջանի պաշտպանության նախարարությունը խոսում է «պայմանական սահմանի» մասին և Հայաստանի Հանրապետության տարածքում գտնվող տարածքների համար օգտագործում է ադրբեջանական անվանումներ։

Ճանապարհների հարցը դեռ կա։ Խաղաղության պայմանագրի կնքումից հետո երկրների միջև սահմանները պետք է բացվեն, բայց ի՞նչ պայմաններով նրանք չեն կարողանում գալ համաձայնության արդեն գրեթե հինգ տարի։ Ադրբեջանը պնդում է «միջանցքի» իրավունքը, մինչդեռ Երևանն այս սցենարը դիտարկում է որպես իր ինքնիշխանության և տարածքային ամբողջականության խախտում։ Դրա դիմաց նա առաջարկում է փոխզիջումային լուծումներ, ինչպիսիք են անձնագրային և մաքսային հսկողությունն այս ոլորտում միջազգային ընկերությանը հանձնելը:

Բաքուն հրաժարվում է փոխզիջումային տարբերակներից, բայց միևնույն ժամանակ ակտիվորեն կառուցում է երկաթուղու սեփական հատվածները, որոնք պետք է սկսեն գործել այս ճանապարհով։ Սա նշանակում է, որ Փաշինյանը շուտով կարող է կանգնել երկընտրանքի առաջ՝ գնա՞լ ևս մեկ զիջման այն հարցում, որը նա սահմանել է որպես «կարմիր գիծ» Հայաստանի համար, թե՞ հրաժարվել՝ այն համատեքստում, որ համաշխարհային կամ տարածաշրջանային տերություններից ոչ մեկը չի երաշխավորում Հայաստանի անվտանգությունը։