Եկեղեցի և աշխարհիկ իշխանություն. ի՞նչ է իրականում կատարվում Հայաստանում․մաս 2․ Genesis Armenia-ն հրապարակել է Աբրահամ Գասպարյանի և Արմեն Սարգսյանի հոդվածը
Genesis Armenia ուղեղային կենտրոն/հիմնադրամը հրապարակել է քաղաքագետ, քաղաքական գիտությունների թեկնածու, ուղեղային կենտրոնի հիմնադիր Աբրահամ Գասպարյանի և նույն կենտրոն/հիմնադրամի հումանիտար հետազոտությունների ղեկավար Արմեն Սարգսյանի համատեղ հոդվածի երկրորդ մասը․
«Իսկ ի՞նչ է տեղի ունենում իրականում: Հարցն սկսեց ակտիվ քննարկվել, երբ Վեհափառ հայրապետը խախտեց հայության ու Հայաստանի դերի մասին Հայաստանից դուրս ձևավորված կոնսենսուսը, իսկ կոնսենսուսն այն է, որ Հայաստան պետությունը չպիտի խոսի Արցախի, Հայոց ցեղասպանության, հայ ժողովրդի անժամանցելի իրավունքների վերականգնման և հավաքական շահի մասին: Հիմնական խնդիրն սա է, ոչ թե դատարկ սոփեստաբանությունը կաթողիկոսի մասին։ Փաստ է, որ Քրիստոնեության առաջին դարերում կաթողիկոսներն ամուսնացած էին և ունեցել են զավակներ՝ Գրիգոր Լուսավորչից մինչև Արիստակես և Վրթանես կաթողիկոսները, բայց եկեղեցու պատմության ընթացքում այդ մոտեցումն էապես փոխվել է։ Հարցը պետք է հասկանալ պատմական ճիշտ համատեքստում՝ հաշվի առնելով դարաշրջանի, եկեղեցական կարգի և դավանաբանական գիտակցության փոփոխությունը։ Այո, ՀԱԵ-ն որդեգրել է կուսակրոնության ուղին որպես հոգևոր բարձրագույն պատասխանատվության խորհրդանիշ, բայց եկեղեցու ներսում վերահսկողության մեխանիզմների կատարելագործման, բարեփոխումների հարցը կարող է շտկվել, փոխվել հենց այդ համակարգի ներսում, և դա դրսից պարտադրվող գործընթաց չէ, ոչ էլ ինչ որ մեկի անզուսպ ցանկությունը: Սա եկեղեցու ներքին հարցն է՝ աստվածաբանական հարց, Գերագույն հոգևոր խորհրդի լիազորությունները, և ոչ թե հարց` կապված Ադրբեջանի հարաբերությունների հետ, կամ ֆեյսբուքյան նպատակային քաղաքականության, անմակարդակ մեկնաբանությունների խնդիր: Հոգևորականի կուսակրոնության կանոնակարգը ամրագրված է թե´ Դավանաբանական ժողովների կանոններում, թե´ Հայոց եկեղեցական սահմանադրության մեջ։ Իսկ աշխարհիկ որևէ իշխանություն իրավունք չունի մտնել այդ դաշտը, քանի որ եկեղեցին անջատված է պետությունից: Ի դեպ, Գերագույն հոգևոր խորհրդում ընդգրկված են ինչպես հոգևորականներ, այնպես էլ՝ աշխարհականներ։ Նորից շեշտենք, որ խնդիրն այստեղ անձը չէ, այլ այն քաղաքականությունը, որը տարվում է ընդդեմ հայ ժողովրդի շահերը պաշտպանող ինստիտուտի: Նիկոլ Փաշինյանի խնդիրը եկեղեցին հեղինակազրկելն է՝ ապավինելով էժան գործիքակազմի և թիրախում պահելով անհատ հոգևորականների: Ընդհանրապես, երկրի իշխանության կողմից քննադատությունը՝ այն էլ եկեղեցու նկատմամբ, պետք է լինի ոչ թե նիհիլիստական կամ պոպուլիստական, այլ ազգանպաստ մոտեցմամբ։ Բոլոր հայերի ցանկությունն է, որ եկեղեցին, որպես ազգապահպան հաստատություն, լինի բաց, ազնիվ և ինքնամաքրվող՝ ի շահ մեր ժողովրդի հավատքի ամրապնդման։ Բայց այդ ցանկությունը իրականացնելիս՝ պետք է հաշվարկել և չքանդել, չթուլացնել կառույցը՝ հանուն սին քաղաքական նպատակների: Եկեղեցուն քննադատելուց իշխանություններին հարիր չէ խոսել ենթադրությունների կամ բամբասանքների լեզվով, այլ հասկանալ թեմայի հոգևոր, իրավական և քաղաքական ծանրությունը, և ամենակարևորը՝ հարցին մոտենալ ազգային և պետական տեսանկյունից՝ առանց թուլացնելու եկեղեցու ինստիտուտը կամ գեոքաղաքական ու անվտանգային այս կորստաբեր պայմաններում՝ հարվածելու հայ ժողովրդի միասնության անկյունաքարերից մեկին՝ եկեղեցուն։
Գերագույն գլխավոր աղանդավորն այնքան հեռու գնաց, որ նույնիսկ իրեն հրապարակավ սկսեց համեմատել Քրիստոսի հետ՝ ասելով, որ Հիսուսն էլ էր ժողովրդի կողմից մերժվել, ինչպես ինքը։ Բացի մեծամտության մոլուցքը և սնապարծությունը, որն ամենամեծ մեղքերից է, Նիկոլը փորձում է փոխարինել ավանդական հոգևոր առաջնորդներին «նոր մեսիա»-ով, այսինքն՝ իր անձով, ցանկանում է՝ արժեզրկել ՀԱԵ-ի հոգևոր առանցքը՝ ստեղծելով քաղաքական-կրոնական հիբրիդ: Եթե փորձենք փաստերը դնել կողք կողքի և հասկանալ, թե ու՞ր է տանում նիկոլականների այս արշավն ընդդեմ Գարգեգին վեհափառի, կամ որտե՞ղ է թաղված շան գլուխը, ապա կհասկանանք, որ Նիկոլի «հետևորդները» միաժամանակ իրականացնում են քրիստոնեական համակարգի փոփոխության փորձ, իսկ եկեղեցականի քննադատությունն ընդամենը քող է, ծխածածկույթ: Բերենք մի քանի այլ օրինակներ․ 2019 թ-ից սկսած շրջանառության մեջ դրվեց մի քանի նախագիծ, որով պետությունը կարող էր վերահսկել եկեղեցու գույքը, ֆինանսները, կրթական հաստատությունները։ Եղան նաև փորձեր պետականացնելու եկեղեցու որոշ հողեր: Այս պայքարը եկեղեցու դեմ տանում է ՀԱԵ-ի ինքնավարության սահմանափակմանը, հատկապես՝ իրավաբանական հարթակում, իսկ դա նշանակում է՝ պայքար եկեղեցու դեմ՝ պետական լծակներով: Այս համատեքստում ևս մեկ այլ օրինակ․ ի՞նչ է նշանակում Նիկոլի հայտարարությունը, թե Հայաստանը պետք է «քաղաքակրթական նոր կողմնորոշում» ունենա՝ առանց հստակեցնելու՝ դա արևմտյա՞ն է, աթեիստակա՞ն է, թե՞ նեոլիբերալ, իսկ դա նշանակում է, որ պետությունն աշխարհին ուղերձ է հղում, որ հարցականի տակ է դնում Հայ եկեղեցու ազդեցությունը, արժեզրկում է ազգային-ավանդական արժեքները, որոնցում ծանրակշիռ ներկայություն է ունեցել եկեղեցին և այդպիսով առաջ է քաշում արմատներից կտրված ապագայի մի անհասկանալի մոդել: ՀԱԵ-ն մեր ազգային ողբերգությունների ու հաղթանակների բնական մասնակիցն է եղել դարեր շարունակ։ Նրա գործոնը պետական մակարդակով անտեսելը՝ քաղաքակրթական ու հոգևոր անջրպետ է ստեղծում պետականության ու ազգային ինքնության միջև: Սա գաղափարաբանական արշավ է, քանի որ նման անհեռատես անցման մասին նույնիսկ խոսելը ենթադրում է հին ինստիտուտների մերժում, առանց նորի մասին անգամ պատկերացումների։ Սա նաև մեր եկեղեցու մեկուսացումն է համաշխարհային քրիստոնեական ընտանիքից։
Երբ պետական իշխանությունը սկսում է պատերազմ ազգային-եկեղեցական հաստատության դեմ, արհեստական բաժանում է գծվում, կեղծ պետականամետության ալիք է ձևավորվում, որի առաքելությունը մեկն է՝ սպասարկել բռնապետին և ենթարկվել նրա կամայական հրամաններին։ Ցավոք, Հայաստանում ավտորիտար իշխանություն է: Ավելին՝ քայքայվում է հանրային համերաշխությունը, մեծանում է ատելությունն ու փոխադարձ անվստահությունը՝ ինչը խոցելի է դարձնում պետությունը, հրաժարվում ենք հայկական ինքնության էական տարրերից ու դառնում ամբողջությամբ սպառող հասարակություն: Պետք է աքսիոմ դառնա, որ ժողովրդավարական իշխանությունը պարտավոր է չխառնվել եկեղեցու գործերին, առավել ևս՝ չփորձել հարթել իր ճանապարհը կրոնական ինստիտուտը վարկաբեկելով։ Այդպիսի գործելակերպը բնորոշ է ավտորիտար ռեժիմներին, որոնք փորձել են փոխարինել ազգային արժեքները սեփական քաղաքական նկրտումներով։
Հայ Առաքելական Եկեղեցու դեմ արշավ սկսելը ոչ միայն պատմական անգիտության ու աշխարհաքաղաքական կարճատեսության դրսեւորում է, այլև խորապես հակապետական արարք է։ Փոխարենը անհրաժեշտ է քննել եկեղեցու գործառույթները ազգային պետության ամրապնդման համատեքստում, զերծ մնալ նրա դեմ քաղաքական շահարկումներից, հակառակը՝ աջակցել այնպիսի քաղաքական միջավայրի ձևավորմանը, որտեղ եկեղեցին ու պետությունը կարող են փոխլրացնել միմյանց՝ ազգային և հոգևոր արժեհամակարգի պահպանության նպատակով, որովհետև եկեղեցին մեր հոգևոր իշխանությունն է։
Ամփոփելով շեշտենք․ հզոր Հայաստան լինելու է, ազգի հավաքական միասնություն լինելու է, եկեղեցի-իշխանություն միասնություն լինելու է, Արցախ վերադարձ լինելու է, Հայաստանն էլ չի հրաժարվելու անկախության հռչակագրով իր ստանձնած պարտավորություններից։ Չի լինելու պարզապես այս իշխանությունը»։
