ՀՀ-ի և Ադրբեջանի միջև ցանկացած իմաստալից խաղաղության համաձայնագիր պետք է ներառի բոլոր հայ ռազմագերիների անվերապահ ազատ արձակումը․ The National Interest
Ադրբեջանին իր ագրեսիվ վարքագծի համար առանց պատասխանատվության ենթարկելու, Կովկասում մոտալուտ խաղաղության համաձայնագիրը կայունություն չի բերի տարածաշրջանին։ Այս մասին The National Interest-ում հրապարակված հոդվածում գրել է Սան Ֆրանցիսկոյում բնակվող հաղորդակցության ռազմավար Ստեֆան Պեչդիմալջին։
Նրա խոսքով՝ անցյալ տարվա հոկտեմբերին՝ ԱՄՆ նախագահական քարոզարշավի թեժ պահին, նախագահ Դոնալդ Թրամփը Truth Social հարթակում քննադատել է Բայդենի վարչակազմին Ադրբեջանի կողմից հայերի հալածանքները դադարեցնելու անկարողության համար։
«Քամալա Հարիսը ոչինչ չարեց, քանի որ 120,000 հայ քրիստոնյաներ սարսափելիորեն հալածվեցին և բռնի տեղահանվեցին Արցախում։ Աշխարհի քրիստոնյաները անվտանգ չեն լինի, եթե Քամալա Հարիսը լինի Միացյալ Նահանգների նախագահը։ Երբ ես նախագահ դառնամ, ես կպաշտպանեմ հալածվող քրիստոնյաներին, կաշխատեմ դադարեցնել բռնությունն ու էթնիկ զտումները, և մենք կվերականգնենք խաղաղությունը Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև», – այն ժամանակ գրել էր Թրամփը։
Հեղինակի խոսքով՝ Հայաստանն ու Ադրբեջանը պատրաստվում են այս ուրբաթ Սպիտակ տանը խաղաղության համաձայնագիր կնքել․ նախագահ Թրամփը, կարծես, կատարում է իր խոստումը։
«Այնուամենայնիվ, ավելի մանրակրկիտ ուսումնասիրությունից հետո այս համաձայնագիրը ապացուցում է, որ անզոր է․ այն Ադրբեջանին որպես վստահելի գործընկեր ներկայացնելու թույլ փորձ է։ Պարզ ասած՝ այն հարուստ է խորհրդանիշներով և զուրկ է բովանդակությունից։ Նախևառաջ, Հարավային Կովկասում կայուն խաղաղություն չի կարող լինել առանց պատասխանատվության։ Ադրբեջանը, որը գլխավորում է նավթային բռնապետ Իլհամ Ալիևը, ցուցաբերել է մարդու իրավունքները հարգելու կամ օրենքի գերակայությունը պահպանելու անկամություն: Նա հմտորեն օգտագործել է իր երկրի բնական պաշարներն ու աշխարհագրությունն՝ անթիվ աշխարհաքաղաքական գործարքներ ապահովելու և համաշխարհային ասպարեզում առաջնորդների հավանությունը շահելու համար», – նշել է հոդվածագիրը։
Նրա խոսքով՝ ահա թե ինչու Միացյալ Նահանգները և Եվրոպան չեն կարողացել կանխել Լեռնային Ղարաբաղում ապրող հայերի սովամահությունը 10-ամսյա ճանապարհային շրջափակման ընթացքում, որը գագաթնակետին է հասել 2023 թվականի սեպտեմբերին տարածաշրջանից ավելի քան 120,000 հայերի էթնիկ զտմամբ՝ դառնալով հայերի ամենամեծ տեղահանությունը 1915 թվականի Հայոց ցեղասպանությունից ի վեր։
Հեղինակն ընդգծել է, որ անկլավը գրավելուց ի վեր Ադրբեջանը ցուցաբերել է վարքագիծ, որը կտրուկ հակադրվում է խաղաղության ցանկությանը, ցույց տալով առճակատման և նույնիսկ բռնության նախընտրությունը։
Նրանք շարունակում են հայ քաղբանտարկյալներին և ռազմագերիներին բանտում պահել՝ առանց պատշաճ դատավարության: Այս կեղծ դատավարությունները քննադատվել են Amnesty International-ի և Human Rights Watch-ի կողմից։ Ալիևը նաև հրամայել է Կարմիր Խաչի Միջազգային Կոմիտեին (ԿԽՄԿ) լքել Ադրբեջանը, ինչն ուղղակի փորձ է սահմանափակելու հայ քաղբանտարկյալների՝ արտաքին աշխարհի հետ միակ կապը։
Խաղաղության ձգտելով հանդերձ՝ Ադրբեջանը նաև սկսել է մշակութային ոչնչացման արշավ՝ ջնջելով Արցախում գտնվող հայկական եկեղեցիները, վանքերը, խաչքարերը և այլ կրոնական ու պատմական վայրերը, որոնք հազարավոր տարիներ կանգուն են եղել տարածաշրջանում։ Հայկական եկեղեցիներն ու կրոնական վայրերը իրենց «բնօրինակ» տեսքով «վերականգնելու» պատրվակով՝ Ալիևը փորձում է վերացնել հայկական մշակույթի և ինքնության գոյությունը տարածաշրջանում։ 2020 թվականից ի վեր ադրբեջանական ուժերն արդեն իսկ պղծել կամ ոչնչացրել են մոտ 400 հայկական եկեղեցի և այլ կրոնական վայրեր։
Հայկական մշակույթը սերտորեն սահմանվել է իր քրիստոնեական հավատքով՝ մ.թ. 301 թվականից ի վեր, ինչը Հայաստանը դարձնում է ամենահին քրիստոնեական ազգը։ Այդ պատմությունն անպատվելով և ոչնչացնելով՝ Ադրբեջանը ցույց չի տալիս, որ ցանկանում է իրական խաղաղություն Հայաստանի հետ։ Ինչպես նկատել է հոդվածագիրն, Արցախը գրավելուց հետո Ալիևն այժմ Հայաստանի տարածքի մեծ մասը համարում է Ադրբեջանի «պատմական հողեր», իսկ Հայաստանն անվանում «Արևմտյան Ադրբեջան»։ Ալիևը նույնիսկ հայտարարել է, որ Հայաստանի մայրաքաղաք Երևանը պատկանում է Ադրբեջանին։ Թեև այս տեսակի հռետորաբանությունը կարող է մեկնաբանվել որպես պարզապես պոռթկուն խոսքեր, խոսքերը նշանակություն և հետևանքներ ունեն։
«Չնայած Ադրբեջանի իրական մտադրությունների այս ճնշող ապացույցներին՝ նախագահ Թրամփը շարունակում է անտեսել տեղում առկա իրականությունը։ Շատ առումներով՝ Թրամփը խախտում է իր նախընտրական խոստումը՝ պաշտպանել քրիստոնյա հայերին հետագա հալածանքներից և պատասխանատվության ենթարկել Ադրբեջանին իր գործողությունների համար։ Նա, կարծես, ավելի շատ հետաքրքրված է Ադրբեջանի բնական պաշարներով, քան՝ հայերի կյանքով կամ տարածաշրջանային կայունությամբ։ Հետևաբար, Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև ցանկացած իմաստալից խաղաղության համաձայնագիր պետք է ներառի բոլոր հայ քաղբանտարկյալների և ռազմագերիների անվերապահ ազատ արձակումը։ Այն պետք է նաև ներառի Ադրբեջանի կողմից հայկական հնությունների և սրբավայրերի նկատմամբ կրոնական և մշակութային վատ վերաբերմունքի դադարեցումը և դատապարտի պատմական վերանայման բոլոր ձևերը, որոնք կարող են օգտագործվել որպես պատրվակ Հայաստանի ինքնիշխանության վրա ապագա հարձակումների համար։ Եվ այն պետք է կիրառի Արդարադատության միջազգային դատարանի (ICJ) որոշումը, որը Ադրբեջանին պարտավորեցրել էր թույլատրել հայերի վերադարձը Արցախ «անվտանգ, անարգել և արագ եղանակով»։ Խաղաղությունը միշտ պետք է լինի վերջնական նպատակը, բայց տարածաշրջանում չի կարող լինել համակեցություն և հանդուրժողականություն առանց պատասխանատվության։ Մինչ այժմ Ադրբեջանը ցույց է տվել, որ չի ցանկանում խաղաղություն: Նրանք ցանկանում են Հայաստանը», – նշվել է հոդվածում:
