Բացթողումներով լի համաձայնագիր․ Հայաստանի ինքնիշխանությունը կարող է ստվերում քայքայվել․ The Washington Times
Օգոստոսի 8-ին Վաշինգտոնում ստորագրված հռչակագիրը տանջալից փոխզիջում է։ Թրամփի վարչակազմի կողմից անմիջական միջամտությամբ կատալիզացված՝ այն կանխում է պատերազմը, խոստանում է նոր տարածաշրջանային տրանսպորտային կապերի ապաշրջափակում և, առայժմ, դադարեցնում է Ադրբեջանի սողացող ճնշումը Հայաստանի հարավային Սյունիք նահանգի վրա։ Սակայն դա անում է այնպիսի գնով, որը պետք է ճանաչվի, կառավարվի և փոխհատուցվի։ Այս մասին գրել է ԱՄՆ-ում նախկին դեսպան է և Հայաստանի նախկին փոխարտգործնախարար Գրիգոր Հովհաննիսյանը The Washington Times-ում հրապարակված հոդվածում։ Հայաստանը Ադրբեջանին զիջել է այն, ինչ պատմության մեջ ոչ մի երկիր, որն ունի էքսկլավ, երբեք չի ստացել՝ անարգել ցամաքային մուտք մեկ այլ պետության ինքնիշխան տարածքով։
«Պատկերացրեք հատուկ ճանապարհ, որը Միացյալ Նահանգներին անարգել անցում է տալիս Ալյասկա՝ Կանադայի միջով, որտեղ կանադական իշխանությունները սահմանափակված են խորհրդանշական ներկայությամբ։ Սա է սեղանին դրվածի մասշտաբը», – գրել է դիվանագետը։
Հռչակագրում խոսվում է Ադրբեջանի և նրա Նախիջևանի էքսկլավի միջև «անարգել կապի» մասին՝ «ինքնիշխանության հարգանքի» և Հայաստանի համար «փոխադարձ օգուտների» հիման վրա: «Այս կետերը թզենու տերևներ են, որոնք գործարքը Երևանի համար դարձնում են կենսունակ: Թղթի վրա դրանք նշանակում են, որ կիրառվում է Հայաստանի օրենսդրությունը, ներկա են հայ մաքսային ծառայողները, և որ Սյունիքից որևէ արտատարածքային գոտի չի առանձնացվել: Այնուամենայնիվ, տեքստը նաև մեծ տեղ է թողնում մեկնաբանությունների համար: Հաշվի առնելով Բաքվի կողմից անցյալի համաձայնագրերի մաքսիմալիստական մեկնաբանությունների արձանագրությունն՝ այդ երկիմաստությունները հնարավոր է հանգեցնեն խզումների», – նշվել է հոդվածում:
Ըստ հեղինակի՝ առաջին և ամենահրատապ իրականությունն այն է, որ «Թրամփի երթուղին՝ միջազգային խաղաղության և բարգավաճման համար» նախագծի ճշգրիտ մանրամասները մնում են չբացահայտված: «Մենք չգիտենք դրա ճշգրիտ գտնվելու վայրը, ո՞վ է այն կառուցելու և շահագործելու, ի՞նչ անվտանգության միջոցառումներ կլինեն կամ ինչպե՞ս է «անարգել» բառը մեկնաբանվելու գործնականում: Ահա թե որտեղ Հայաստանի ինքնիշխանությունը կարող է ստվերում քայքայվել: Ադրբեջանի կողմից արդյունավետորեն վերահսկվող միջանցքը ռազմավարական աղետ կլիներ Հայաստանի համար՝ բաժանելով երկրի հարավային կենսական նշանակությունը և Բաքվին մշտական հենարան տալով հայկական տարածքում» գրել է Հովհաննիսյանը։
Նա հավել է, որ գործարքը չի չեղարկում 2023 թվականին Արցախի էթնիկ զտումները, երբ ամբողջ 100,000-ից ավելի էթնիկ հայ բնակչությունը վտարվեց շրջափակման և ուժի սպառնալիքի ներքո։ Այն չի նախատեսում ադրբեջանական բանտերում պահվող տասնյակ քաղբանտարկյալների վերադարձը, որոնցից շատերը Արցախի նախկին պաշտոնյաներ են, օրինական առաջնորդներ, որոնց հետ Եվրոպայում անվտանգության և համագործակցության կազմակերպությունը տասնամյակներ շարունակ բանակցություններ է վարել, մարդասիրական աշխատողներ կամ քաղաքացիական անձինք, որոնք հետպատերազմյան զտումների ժամանակ են տարվել։ Այն Բաքվին չի պարտավորեցնում վճարել փոխհատուցումներ ավերված տների, գողացված գույքի կամ քաղաքացիական բնակչության միտումնավոր սովամահության համար։ Չնայած դրանում ոչինչ չի նշվում Ղարաբաղից վտարված հայերի վերադարձի իրավունքի մասին, ցանկացած իրական հաշտեցում պետք է ներառի առնվազն այդ սկզբունքի ճանաչումը, նույնիսկ եթե դրա իրականացումը պայմանավորված է ապագայում անվտանգության կարգավորումներով։ Ըստ դիվանագետի՝ այս բացթողումները մանրուքներ չեն։
Բանտարկյալների ազատ արձակումը կլիներ ակնհայտ մեկնարկային կետ, կոնկրետ գործողություն, որը Բաքվին քիչ կարժենա, բայց կունենար հսկայական խորհրդանշական կշիռ: Նույնիսկ տեղահանված ղարաբաղցի հայերի՝ մի օր տուն վերադառնալու իրավունքի խորհրդանշական ճանաչումը կնշանակեր, որ այս գործարքը նրանց ճակատագրի վերաբերյալ վերջնական խոսքը չէ։
2020 թվականի պատերազմից ի վեր, Թուրքիան աջակցում էր Ադրբեջանին և խրախուսում էր իր զգալի գազային եկամուտները: 2023 թվականին Արցախի անկումը տրավմա և նախազգուշացում էր: Սյունիքը, իր ռազմավարական դիրքով, որը կապում է Հայաստանը Իրանի հետ և արգելափակում է Թուրքիա-Ադրբեջան ուղիղ ցամաքային կամուրջը, ակնհայտորեն հաջորդն էր Բաքվի ցանկությունների ցանկում: Փոխադարձ օգուտի քողի տակ տրանսպորտային կապի համաձայնվելով՝ Երևանը ժամանակ է շահել և հնարավոր է՝ կանխել է հակամարտության մեկ այլ փուլ: Այնուամենայնիվ, սա պահանջում է ակտիվ կառավարում:
«Փոխադարձ օգուտների» կետը չպետք է լինի դատարկ խոստում: Հայաստանը պետք է պնդի ադրբեջանական երկաթուղային և ճանապարհային ցանցերին երաշխավորված մուտքի, տարածաշրջանային առևտրային ուղիներին ինտեգրման և նոր կապից ստացված ցանկացած մաքսային եկամտի մասնակցության վրա: Պետք է արագացվեն ենթակառուցվածքային նախագծերը, որոնք ավելի խորը կապում են Հայաստանը Վրաստանի, Իրանի և այլ երկրների հետ՝ նվազեցնելով կախվածությունը ցանկացած տարանցիկ ուղուց: Վաշինգտոնը պետք է Հայաստանի կողքին լինի շոշափելի ձևերով՝ անվտանգության երաշխիքներ, պաշտպանական կարիքներին համապատասխանող ռազմական օգնություն և միջազգային ֆորումներում քաղաքական աջակցություն։ «Օգոստոսի 8-ի հռչակագիրը փակում է մեկ գլուխ, բայց շատ ուրիշներ թողնում է չգրված։ Եթե հաջորդ ամիսները բերեն տեսանելի բարի կամքի դրսևորում, ինչպիսին է կալանավորվածների ազատ արձակումը, վերքերը կարող են դանդաղորեն սկսել սպիանալ», – եզրափակել է Հովհաննիսյանը։
