Ինչո՞ւ ԵԱՀԿ Մինսկի խումբը լուծարվեց, ինչի՞ հասավ, և ի՞նչ է լինելու հաջորդիվ․ RFE/RL

ԵԱՀԿ Մինսկի խումբը, որը ստեղծվել է 1992 թվականին՝ Լեռնային Ղարաբաղի շուրջ հայ-ադրբեջանական հակամարտության միջնորդության համար, կլուծարվի մինչև 2025 թվականի վերջը։ Խումբը քիչ բանի հասավ մշտական վետոների, համանախագահների միջև լարվածության և կողմնակալության մեղադրանքների պատճառով, իսկ վերջին տարիներին Ադրբեջանը զավթել է տարածքը․ գրել է Radio Free Europe/Radio Liberty-ն։

Սեպտեմբերի 1-ին ԵԱՀԿ 57 անդամ պետությունները միաձայն որոշել են մինչև տարեվերջ լուծարել ԵԱՀԿ Մինսկի խումբը։ Ստեղծվելով 1992 թվականին՝ Լեռնային Ղարաբաղի շուրջ Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև հակամարտության խաղաղ, բանակցային լուծում գտնելու համար, խումբը փաստացիորեն մեռած է 2022 թվականի փետրվարին Ռուսաստանի և Ուկրաինայի միջև պատերազմի սկզբից ի վեր։

RFE/RL -ն նշել է, որ ԵԱՀԿ Մինսկի խումբը ստեղծվել է ԵԱՀԿ նախորդի՝ Եվրոպայի անվտանգության և համագործակցության համաժողովի (ԵԱՀԽ) կողմից 33 տարի առաջ՝ Լեռնային Ղարաբաղի առաջին պատերազմի կեսին՝ որպես հակամարտության կարգավորման համար հարթակ ապահովելու միջոց։

Շատ առումներով՝ այդ ժամանակ մեծ հույսեր կային, որ միջազգային հանրությունը կարող է լուծել խնդիրը Խորհրդային Միության փլուզումից հետո։

Սկզբնապես գաղափարն այն էր, որ համաժողովը տեղի կունենա Մինսկում, այստեղից էլ՝ խմբի անվանումը, սակայն մինչ օրս Բելառուսի մայրաքաղաքում որևէ հանդիպում չի կայացել։

Խումբը ներառում էր երեք մշտական ռոտացիոն համանախագահներ՝ Ֆրանսիան, Ռուսաստանը և Միացյալ Նահանգները, ինչպես նաև մի շարք մասնակից պետություններ, որոնց թվում էին նաև Բելառուսը, Ֆինլանդիան, Գերմանիան, Իտալիան, Շվեդիան և Թուրքիան։

Նպատակները հստակ էին. դադարեցնել բոլոր ռազմական գործողությունները, գտնել բանակցային լուծում և ապահովել ԵԱՀԿ խաղաղապահ ուժեր՝ կարգուկանոնը պահպանելու համար։

Ըստ ռադիոկայանի՝ ԵԱՀԿ Մինսկի խումբը շատ քիչ բանի է հասել, եթե չասել ընդհանրապես ոչնչի։

Ոչ մի նպատակ չի իրականացել, և ԵԱՀԿ դիվանագետները, որոնք անանուն մնալու պայմանով զրուցել են RFE/RL-ի հետ, նույնպես խոստովանում են դա։ Նրանք նաև հավելել են, որ խմբի, թերևս, միակ վաստակն այն էր, որ այն 1990-ականների վերջին և 2000-ականների սկզբին Բաքվի և Երևանի միջև աճող լարվածությունը մարեց։

Ի վերջո, ԵԱՀԿ-ի կոնսենսուսի վրա հիմնված բնույթը՝ մշտական վետոներով, խանգարել է խմբին երբևէ արդյունավետ լինելուն։

Չօգնեց նաև այն, որ համանախագահների միջև լարվածությունն աճում էր։

Մյուս կողմից՝ Ադրբեջանը երբեք գոհ չէր Ֆրանսիայից և Միացյալ Նահանգներից, հաճախ մեղադրելով նրանց կողմնակալ լինելու և իրենց պետություններում հաստատված հայկական սփյուռքին սիրաշահելու համար։

Ամեն ինչ պարզ դարձավ, երբ 2020 թվականի աշնանը բռնկվեց Լեռնային Ղարաբաղի երկրորդ պատերազմը։

Տարածքների մեծ մասի գրավումից հետո, Բաքուն անմիջապես կոչ է արել լուծարել Մինսկի խումբը։ Երեք տարի անց կոչը կրկնվեց ավելի մեծ եռանդով։

Այն փաստը, որ ԵԱՀԿ-ն լիովին անտեսված էր այս ռազմական գործողությունների ընթացքում, և ռուս խաղաղապահները չէին միջամտել, հստակ նշաններ էին, որ խումբը զրկվել էր իր դերից։

Օգոստոսի սկզբին ԱՄՆ նախագահ Դոնալդ Թրամփի հովանու ներքո նախաստորագրված խաղաղության համաձայնագրի շրջանակներում Հայաստանը նույնպես միացավ խմբից ազատվելու գաղափարին՝ չնայած աքսորված ղարաբաղցի հայերի բողոքներին, ովքեր նշել են, որ Մինսկի խմբի լուծարումը կօրինականացնի Լեռնային Ղարաբաղում Ադրբեջանի կողմից իրականացված էթնիկ զտումները։

«Ի՞նչ կնշանակի սա ապագայում։ Հետաքրքիր է, որ սա կարող է նշանակել, որ ԵԱՀԿ-ն կարող է ընդունել իր առաջին բյուջեն 2021 թվականից ի վեր։ Վիեննայում տեղակայված կազմակերպությունը միաձայնության կարիք ունի իր ֆինանսական շրջանակը հաստատելու համար, և Բաքուն մինչ օրս վետո է դրել 158 միլիոն եվրոյի (184 միլիոն դոլար) փաթեթի վրա, քանի որ այն դեռևս պարունակում էր Մինսկի խմբի համար նախատեսված գումար։ Այնուամենայնիվ, հարցական է, թե արդյո՞ք Ռուսաստանը կհամաձայնվի, քանի որ Մոսկվան քննադատաբար է մոտեցել մի շարք հարցերի, ինչպիսիք են ԵԱՀԿ-ի գործունեությունը Ուկրաինայում և կազմակերպության Ժողովրդավարական հաստատությունների և մարդու իրավունքների գրասենյակի ընտրություններին մոնիթորինգի գործունեությունը, որը Կրեմլը համարում է քաղաքականապես կողմնակալ», – նշել է ռադիոկայանը։

Ըստ հոդվածի՝ Մինսկի խմբի լուծարման հետևանքները կզգացվեն ԵԱՀԿ-ից դուրս, քանի որ միջազգային կազմակերպությունները քննադատության կենթարկվեն ճգնաժամերը լուծելու և գործելու անկարողության համար։

Եվրամիությունը, որն արդեն իսկ մտահոգված է Ուկրաինայի ապագայի վերաբերյալ բանակցություններից դուրս մնալու առումով, նաև մտածում է, թե արդյո՞ք իր՝ Հայաստանում իրականացվող մոնիթորինգային առաքելությունը (EUMA) պետք է լինի հաջորդ լուծարվողը։

Ադրբեջանի հետ Հայաստանի սահմանը վերահսկելու համար երկու տարի առաջ ստեղծված առաքելությունը նախկինում առաջացրել էր Բաքվի զայրույթը։

Քանի որ Ադրբեջանը հաջողությամբ ճնշում է գործադրել Մինսկի խումբը լուծարելու համար, եվրոպացի դիվանագետները կարծում են, որ հաջորդը կարող է լինել ԵՄՄԱ-ն։