Կկարողանան արդյո՞ք ՀՀ-ն և Ադրբեջանը պահպանել խաղաղությունը․ First Post
Համաշխարհային համակարգը գտնվում է փոփոխական վիճակում՝ ենթարկվելով հսկայական աշխարհաքաղաքական փոփոխությունների: Այսօր բազմաբևեռ աշխարհակարգի գաղափարը գտնվում է համաշխարհային քննարկման կենտրոնում: Աշխարհաքաղաքականության և աշխարհատնտեսական տեղաշարժը հանգեցրել է ամբողջ աշխարհում տարբեր հակամարտությունների թատերաբեմերի ի հայտ գալուն: Այս մասին գրել է First Post լրատվական և վերլուծական կայքը։
Ինչպես նշվել է, ներկայիս աշխարհաքաղաքական և աշխարհատնտեսական անկայունությունը սկսվել է Covid-19 համավարակից, որն ամբողջությամբ խաթարել է համաշխարհային տնտեսական կարգը: 2022 թվականին Ռուսաստանի կողմից Ուկրաինա ներխուժումը բացել է համաշխարհային աշխարհաքաղաքական ցնցումների խոշոր թատերաբեմ: Միևնույն ժամանակ, լարվածությունը սրվել է Հարավային Կովկասում: 2020 թվականին Ադրբեջանը սկսել է ռազմական հարձակում՝ վերսկսելով Լեռնային Ղարաբաղի շուրջ վեճը: Առաջին անգամ անօդաչու թռչող սարքերի զանգվածային օգտագործումը պատերազմական գործողություններում լուրջ բանավեճեր է առաջացրել զինված հակամարտության ապագայի վերաբերյալ։
Կայքը հիշեցրել է, որ 2023 թվականին Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև տեղի է ունեցել ևս մեկ սրացում, ինչը համաշխարհային ռազմավարական հանրությանը ստիպել է սպասել հետագա սրացման։ Սակայն, բավականին անսպասելիորեն, երկու երկրների միջև կնքվել է զինադադար, որի շրջանակներում ԱՄՆ նախագահ Դոնալդ Թրամփը դեր խաղաց համաձայնագրի «միջնորդության» գործում։
Ըստ հոդվածի՝ խաղաղության այս պայմանագրի մանրամասները հասկանալը կարևոր է։ Մի կողմից՝ Ադրբեջանը մուտք կունենա Նախիջևանի անկլավ, ինչը նրան հնարավորություն կտա կապել իր տարածքը՝ Հայաստանի միջով ԱՄՆ-ի կողմից կառավարվող բազմամոդալ տրանսպորտային միջանցքի զարգացման միջոցով։ Թուրքիան, իր հերթին, մուտք կունենա Ադրբեջան նույն միջանցքով։ Չնայած այս գործարքը հստակորեն օգուտ է բերում Ադրբեջանին և Թուրքիային, անորոշությունը է մնում այն մասին, թե արդյո՞ք Ադրբեջանը կվերադարձնի օկուպացված տարածքները Հայաստանին, թե՞ կհանի իր ռազմական ուժերը սահմանամերձ տարածքներից։
Ռուսաստանի դերը տարածաշրջանում զգալիորեն նվազել է, և Հայաստանի թեքումը դեպի արևմտյան դաշինք այժմ հստակ և վճռական է։ Մինչև վերջերս ռազմավարական համայնքում անորոշություն կար այն մասին, թե արդյո՞ք Հայաստանը հակված է դեպի Արևմուտք, թե՞ դեպի Ռուսաստան: Նույնիսկ Հայաստանի կառավարությունը նուրբ հավասարակշռություն էր պահպանում երկուսի միջև: Այս գործարքով Հայաստանի ընտրությունն ակնհայտ դարձավ: Թուրքիան կշարունակի վճռորոշ դեր խաղալ Հարավային Կովկասում: Պատմականորեն, Թուրքիան և Ադրբեջանը գործել են Հայաստանի ռազմավարական շահերի դեմ։
Այս համատեքստում՝ նշանակալի է նաև այլ համաշխարհային խաղացողների, մասնավորապես Հնդկաստանի և Չինաստանի դերը: Հնդկաստանը գնալով ավելի ակտիվ է դառնում տարածաշրջանում, հիմնականում Թուրքիայի, Պակիստանի և Ադրբեջանի միջև աճող դաշինքի շնորհիվ: Դրան հակազդելու համար Հնդկաստանը ռազմավարական գործընկերություն է մշակել Հայաստանի հետ, որը հիմնականում կենտրոնացած է պաշտպանական սարքավորումների և զենքի վաճառքի վրա: Նոր գործարքը հարցեր է առաջացնում Հնդկաստան-Հայաստան պաշտպանական հարաբերությունների ապագայի վերաբերյալ: Հավանական չէ, որ Ադրբեջանը հարմարավետ զգա Հայաստանի կողմից հնդկական զենք գնելու հարցում, քանի որ անցյալում դեմ է եղել նման վաճառքին: Խաղաղության համաձայնագիրը պահպանելու համար Հայաստանի կառավարությունը կարող է ավելի զգույշ մոտեցում ցուցաբերել և տատանվել Հնդկաստանից լրացուցիչ զենք գնելու հարցում։
Այս իրավիճակն ավելի է բարդանում Հնդկաստան-ԱՄՆ հարաբերություններում վերջերս տեղի ունեցած լարվածության պատճառով, որը կարող է ազդել Հայաստանի և Հնդկաստանի կապերի վրա։ ԱՄՆ կառավարությունը, հավանաբար, այժմ կխանգարի Հայաստանին խորացնել գործընկերությունը Հնդկաստանի հետ, հատկապես հաշվի առնելով Վաշինգտոնի կողմից Հնդկաստանի՝ որպես Ռուսաստանի մտերիմ գործընկեր ընկալումը։ Ավելին՝ Հնդկաստանի և Չինաստանի միջև աճող կապերը, հավանաբար, լավ չեն ընդունվի ամերիկյան իշխանությունների կողմից։
Մյուս կողմից՝ Չինաստանը կարող է օգտվել ստեղծված իրավիճակից։ Այն ամուր կապեր ունի Հայաստանի և Ադրբեջանի հետ և պահպանում է ֆունկցիոնալ հարաբերություններ Թուրքիայի հետ։ Ռազմավարական կապի միջանցքի առկայությամբ՝ Չինաստանը կարող է հնարավորություն ստանալ մուտք գործել եվրոպական շուկաներ։
Եզրափակելով՝ Թրամփի նախաձեռնություններից շատերը պատմականորեն անկայուն և փխրուն են եղել իրենց բնույթով, և թե արդյո՞ք այս գործարքը կշարունակվի, մնում է անորոշ։ Ռազմավարական կապի միջանցքի տեսլականի իրականություն դարձնելը կպահանջի զգալի ժամանակ, և թե արդյո՞ք Հայաստանն ու Ադրբեջանը կարող են պահպանել խաղաղությունը դրա զարգացման ընթացքում, մնում է բաց և հրատապ հարց։
