ՀՀ-ում թրաֆիքինգով զբաղվողներն ավելի ու ավելի հաճախ են օգտագործել սոցցանցերը՝ զոհերին հավաքագրելու համար․ ԱՄՆ Պետդեպ

«Մարդկանց թրաֆիքինգն» ընդհանուր տերմին է, որը հաճախ օգտագործվում է նշելու այն հանցագործությունը, որի դեպքում թրաֆիքինգով զբաղվողները շահագործում և շահույթ են ստանում մեծահասակների կամ երեխաների հաշվին՝ նրանց հարկադրելով կատարել աշխատանք կամ զբաղվել գումարի դիմաց սեռական ակտով: Միացյալ Նահանգները ճանաչում է մարդկանց թրաֆիքինգի երկու հիմնական ձև՝ սեռական թրաֆիքինգ և հարկադիր աշխատանք: Այս մասին նշվում է ԱՄՆ պետքարտուղարության Մարդկանց թրաֆիքինգի դեմ պայքարի և վերահսկման գրասենյակի հրապարակած զեկույցում։ 

Զեկույցում ներառված երկրները բաժանվել են հիմնական երեք մակարդակի։ «Մակարդակ 1»-ում ներառվել են այն երկրները, որոնց կառավարությունները լիովին համապատասխանում են ԱՄՆ-ի՝ 2000 թվականի թրաֆիքինգի զոհերի պաշտպանության մասին օրենքի (TVPA-ի) նվազագույն չափանիշերին՝ թրաֆիքինգի վերացման համար։

«Մակարդակ 2»-ում այն երկրներն են, որոնց կառավարությունները լիովին չեն համապատասխանում TVPA-ի նվազագույն չափանիշերին, բայց զգալի ջանքեր են գործադրում դա անելու համար համար։

«Մակարդակ 3»-ում այն երկրներն են, որոնց կառավարությունները լիովին չեն համապատասխանում TVPA-ի նվազագույն չափանիշերին և զգալի ջանքեր չեն գործադրում դա անելու համար։

Հայաստանը ներառված է «Մակարդակ 2»-ում։ Ինչպես նշվում է, Հայաստանի կառավարության ջանքերը լիովին չեն համապատասխանում մարդկանց թրաֆիքինգի վերացման նվազագույն չափանիշերին: Կառավարությունը համագործակցել է քաղաքացիական հասարակության հետ՝ տուժածներին ծառայություններ մատուցելու համար: Այնուամենայնիվ, կառավարությունը չի համապատասխանել նվազագույն չափանիշերին մի քանի հիմնական ոլորտներում: Առաջին արձագանքողները հետևողականորեն չեն ստուգել խոցելի բնակչությանը թրաֆիքինգի ցուցանիշերի համար, և զոհերին երկարաժամկետ կտրվածքով ծառայությունների ու վերաինտեգրման աջակցության տրամադրումն անբավարար է եղել: Իրավապահ մարմինների պաշտոնյաները և դատավորները չունեն տրավմայի վրա հիմնված մոտեցումներ, և կառավարությունը չի իրականացրել զոհերի և վկաների օգնության միջոցառումներ, ինչը խոչընդոտել է իրավապահ մարմինների հաջող գործողությունները և խաթարել մարդկանց թրաֆիքինգի դեմ պայքարի ավելի լայն ջանքերը:

Պետդեպը խորհուրդ է տվել ՀՀ կառավարությանն ավելացնել զոհերի նույնականացման նախաձեռնողական ջանքերը, այդ թվում՝ ներդնելով և պաշտոնյաներին վերապատրաստելով ստանդարտ ընթացակարգերի վերաբերյալ՝ խոցելի բնակչության շրջանում, այդ թվում՝ օտարերկրյա աշխատողների, առևտրային սեռական ոտնձգություններ կատարող անձանց, միգրանտների, փախստականների և պետական հաստատություններում գտնվող երեխաների շրջանում թրաֆիքինգի ցուցանիշերի ստուգման համար։

ՀՀ-ն նաև պետք է ակտիվորեն հետաքննի և քրեական հետապնդում իրականացնի մարդկանց թրաֆիքինգով զբաղվողների դեմ՝ պահանջել համարժեք պատիժներ, որոնք պետք է ներառեն զգալի ազատազրկում։

Բացի այդ՝ խորհուրդ է տրվում կիրառել համակարգային զոհ-վկա օգնության ծրագիրը։

Ինչպես նշվում է, 2024 թվականին իրավապահ մարմինները հետաքննել են 38 դեպք (20-ը՝ սեռական թրաֆիքինգի և 18-ն՝ աշխատանքային թրաֆիքինգի)։ Իշխանությունները շարունակել են նախորդ տարիներին սկսված 10 դեպքի հետաքննությունը։

Ներքին գործերի նախարարության (ՆԳՆ) ոստիկանությունն ունի մարդկանց թրաֆիքինգի դեմ պայքարի մասնագիտացված ստորաբաժանում։ Սակայն, Քրեական դատավարության օրենսգիրքը պահանջում է, որ ոստիկանությունը նախնական եզրակացություններն ու զեկույցները փոխանցի Քրեական գործի քննության գլխավոր վարչություն (ՔԳՎ), որը պատասխանատու է պաշտոնական հետաքննություն սկսելու համար։ Քրեական օրենսգիրքը պահանջում է, որ ՔԳՎ-ն 24 ժամվա ընթացքում վերանայի ոստիկանության ներկայացրած նյութերը՝ որոշելու համար, թե արդյո՞ք քրեական գործ պետք է հարուցվի։ Դիտորդները հայտնել են, որ սա քննիչներին ժամանակ չի տվել բավարար չափով վերանայելու գործերը և հանգեցրել է կասկածյալների ազատ արձակմանը։ Ավելին, պաշտոնյաները հայտնել են, որ այս գործընթացը թույլ է տվել կասկածյալներին թաքցնել ապացույցները և վախեցնել զոհերին ու վկաներին, նախքան քրեական գործի պաշտոնապես հարուցումը։ ՔԳՎ-ն բավարար ռեսուրսներ և վերապատրաստում չունի թրաֆիքինգի գործերն արդյունավետորեն հետաքննելու համար։

Իրավապահ մարմինների աշխատակիցները հաճախ մեղադրել են զոհերին իրենց իրավիճակի համար և անտեսել խոցելիությունները՝ խաթարելով թրաֆիքինգի դեմ պայքարի ավելի լայն ջանքերը: Դատավորները չեն հասկանում թրաֆիքինգի հանցագործությունները, ինչը հանգեցնում է խտրական որոշումների կայացմանը:

2024 թվականին կառավարությունը նույնականացրել և խնամքի է ուղարկել 25 զոհի, նույնքան, որքան 2023 թվականին։ Նրանց թվում են եղել 10 կին, 6 տղամարդ և 9 երեխա. բոլոր զոհերը հայ են։ Կառավարությունը չորրորդ տարին անընդմեջ չի նույնականացրել որևէ օտարերկրյա զոհի։

Կառավարությունը շարունակել է չունենալ զոհ-վկա աջակցության պաշտոնական ծրագիր: Դիտորդները հաղորդել են, որ հետաքննությունները չեն ներառել զոհակենտրոն, տրավմայի վրա հիմնված մոտեցումներ, օրինակ՝ կին բժշկական մասնագետների ներգրավումը կին զոհերի հետ դատաբժշկական փորձաքննությունների համար: Ուղեցույցները սահմանափակում էին մեծահասակների հարցազրույցները չորս ժամով, իսկ երեխաների հարցազրույցները՝ 90 րոպեով՝ հոգեբանի ներկայությամբ: Դիտորդները հաղորդել են, որ զոհերը տատանվել են մասնակցել քրեական արդարադատության վարույթներին՝ հանրային ցուցմունքների գաղտնիության բացակայության պատճառով, քանի որ վախեցել են թրաֆիքինգով զբաղվողների կողմից վրեժխնդրությունից և նրանց ընտանիքների ու համայնքների կողմից խարանից: Դատական վարույթների ընթացքում իշխանությունները չունեն զոհակենտրոն մոտեցումներ, և զոհերը, այդ թվում՝ երեխաները, դատարանում ներկայացել են թրաֆիքինգով զբաղվողների առաջ։

Սոցիալ-տնտեսական առումով անապահով, հաշմանդամություն ունեցող անձինք, միգրանտ աշխատողները, տեղահանված անձինք և փախստականները խոցելի են աշխատանքային թրաֆիքինգի նկատմամբ: Թրաֆիքինգով զբաղվողները շահագործում են Ռուսաստանում աշխատանք փնտրող որոշ հայ միգրանտների՝ հաճախ աշխատանքի ընդունման խարդախության և աշխատանքային միջնորդների կողմից աշխատանքի ընդունման վճարի հետ կապված պարտքային ստրկության միջոցով: Կան հաղորդագրություններ, որ խարդախ աշխատանքային հավաքագրողները հնդիկ միգրանտների են հավաքագրում Հայաստանում աշխատանքի համար և շահագործում նրանց հարկադիր աշխատանքի մեջ: Թրաֆիքինգով զբաղվողները երեխաներին ստիպում են մուրացկանություն անել կամ վաճառել իրեր փողոցում, օրինակ՝ անձեռոցիկներ, և շահագործում են երեխաներին գյուղատնտեսական աշխատանքներում: Երկրի ներսում շինարարության, գյուղատնտեսության և ծառայությունների մատուցման ոլորտներում աշխատող երեխաները խոցելի են աշխատանքային թրաֆիքինգի նկատմամբ: Հաշմանդամություն ունեցող անձինք, գյուղական վայրերում ապրող ցածր կրթություն ունեցող տղամարդիկ և պետական մանկական խնամքի հաստատություններում գտնվող երեխաները շարունակում են մնալ խիստ խոցելի աշխատանքային թրաֆիքինգի նկատմամբ: Թրաֆիքինգով զբաղվողներն ավելի ու ավելի հաճախ են օգտագործել սոցիալական ցանցերը զոհերին հավաքագրելու համար: Լեռնային Ղարաբաղից ավելի քան 100,000 տեղահանված անձինք և փախստականները խոցելի են թրաֆիքինգի համար: