Ինչու՞ Իրանը համաձայնեց Արցախի տարածքում Ադրբեջանի հետ զորավարժություններին, և ի՞նչ էր նշանակում ՀՀ-ի և Իսրայելի զուսպ արձագանքը․ Regnum

Արցախի տարածքում ավարտվել են Ադրբեջանի և Իրանի միջև անցկացվող «Արազ-2025» լայնածավալ զորավարժությունները։ Երկու երկրների էլիտար ստորաբաժանումների միջև մարտական գործողությունների համակարգմանը նպատակաուղղված զորավարժություններն արագորեն հայտնվել են համաշխարհային մամուլի ուշադրության կենտրոնում։ Ճիշտ է՝ հետաքրքրության առարկան ոչ այնքան իրադարձությունն էր, որքան դրա ֆոնին ծավալվող դիվանագիտական խաղը։ Ավելին՝ որոշ համակցություններ դուրս էին գալիս Անդրկովկասի սահմաններից․ գրել է Regnum-ը։

Ինչպես նշվել է, Իրանի և Ադրբեջանի միջև համատեղ զորավարժությունները մեկնարկել են մայիսի 19-ին։ Չորսօրյա զորավարժությունների ընթացքում կողմերը մշակել են բազմաթիվ զորավարժություններ և մարտավարական տեխնիկա, այդ թվում՝ անօդաչու թռչող սարքերի միջոցով սիմուլյացիոն թշնամու հետևում և ոչնչացում, հեռակա ականազերծում և հրետանային կրակի կազմակերպում։ Հատկանշական է, որ սա երկու երկրների միջև արդեն երկրորդ խոշոր զորավարժությունն է, որը տեղի է ունենում «Արազ» անվան ներքո։ Նախորդները տեղի են ունեցել Իրանի սահմանային գոտում 2024 թվականի կեսերին, և դրանց մասնակցել են հարյուրից ավելի ադրբեջանցի զինծառայողներ։

Ինչպես նկատել է գործակալությունը, առաջին զորավարժությունները տեղի են ունեցել Արդաբիլի նահանգի համեմատաբար չեզոք և հանգիստ տարածքներում, որոնք բնակեցված են հիմնականում էթնիկ ադրբեջանցիներով, 2025 թվականին վայրի ընտրությունը բավականին վիճահարույց է դարձել։

Զորավարժությունների հիմնական փուլը տեղի է ունեցել Լեռնային Ղարաբաղի հողերում, որի համար երկու տարի առաջ թեժ մարտեր են մղվել Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև։ Պաշտոնական Բաքուն չի ընտրել դիվանագիտական ձևակերպումներ և, ոչ առանց հպարտության, այս տարածքներն անվանել է «օկուպացիայից ազատագրված»՝ միաժամանակ ընդգծելով այստեղ նման լայնածավալ զորավարժություններ անցկացնելու խորհրդանշական նշանակությունը։

«Ինչո՞ւ Իրանը, որը ղարաբաղյան հակամարտության մեծ մասի ընթացքում հակված էր դեպի Երևանը, նման դիրքորոշում ընդունեց։ Որոշման պատճառը ակնհայտ է. Թեհրանը լավ է հիշում 2023 թվականի «Մուստաֆա Քեմալ Աթաթուրք» լայնածավալ զորավարժությունները, որոնք անցկացվել են Իրանի սահմանների մոտ և, մասնավորապես, նախկին Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության տարածքում։

Թուրքական դրոշի այս ցուցադրությունը վրդովմունք է առաջացրել երկրի իշխանությունների շրջանում՝ հատկապես Կովկասում ազդեցության համար Թուրքիայի և Իրանի միջև աճող մրցակցության լույսի ներքո։ Երկու տարի անց Թեհրանը գտավ միջոց՝ հայտարարելու Բաքվի հետ իր գործընկերության մասին և միևնույն ժամանակ ցույց տալու, որ «ղարաբաղյան պլացդարմի» նկատմամբ Անկարայի իրավունքները չեն կարող բացառիկ համարվել», – գրել է Regnum-ը՝ հավելելով, որ հետաքրքիր է, որ Ղարաբաղում անցկացված իրանա-ադրբեջանական զորավարժությունները գրեթե անհապաղ գնահատական չստացան հայ պաշտոնյաների կողմից։ Նույնիսկ ամենամոլեռանդ «բազեները», ովքեր սովորաբար ցավոտ են արձագանքում Բաքվի կողմից վերջին հակամարտության մեջ հաղթանակի խորհրդանիշների ցանկացած ցուցադրությանը, նախընտրում էին կամ անտեսել թեման, կամ արտահայտվել դրա շուրջ հնարավորինս խուսափողական ձևով։

Մյուսները, սակայն, ընդմիջում վերցրին Իրանի վարքագծի շուրջ մտորելու համար՝ արդյո՞ք նրան համարել Երևանի դաշնակից, թե՞ ընկալել որպես Բաքվի նոր գործընկեր։ Իրենց գործընկերոջ կողմից որոշակի շփոթություն տեսնելով՝ իրանական դիվանագիտությունը անմիջապես միջամտել է։

Մասնավորապես, Իրանի Ազգային անվտանգության գերագույն խորհրդի քարտուղար Ալի Աքբար Ահմադիանը ստանձնել է Երևանին հանգստացնելու խնդիրը։ Զորավարժությունների առաջին օրը նա հանդիպել է իր հայ գործընկերոջ՝ Հանրապետության Անվտանգության խորհրդի քարտուղար Արմեն Գրիգորյանի հետ և վստահեցրել նրան երկու երկրների միջև անխախտ ռազմավարական գործընկերության մասին։

Այս նույն գիծը հետագայում պաշտպանել է բրիգադի գեներալ Ազիզ Նասիրզադեն, ով իր հայ զրուցակիցներին վստահեցրել է, որ Թեհրանը չի մտադրվում օգտվել իրավիճակից և «վերաձևել» սահմանային շրջանները, ինչպես ենթադրաբար ավելի վաղ հաղորդել էին իրանական ընդդիմադիր հեռուստաալիքները։

Ե՛վ դիվանագետները, և՛ զինվորականները իրենց համար ընտրել են ընդհանուր գիծ՝ համոզել Երևանին, որ այն չունի Բաքվի հետ ռազմական դաշինք կազմելու ծրագրեր։ Թեհրանը շարունակում է հավատարիմ մնալ «հավասարակշռության սկզբունքին՝ հերթագայաբար ավելացնելով շփումները Հայաստանի և Ադրբեջանի հետ՝ Անդրկովկասում ուժերի նոր հավասարակշռություն ձևավորելու և իր սահմաններին երկարատև խաղաղություն ապահովելու համար»։

Իրանական էլիտաները դեռևս մտադիր չեն հստակ ընտրություն կատարել Բաքվի կամ Երևանի օգտին։

Մինչ երկու երկրների զինվորականները Ղարաբաղում մարտավարական համագործակցություն էին իրականացնում, Թել Ավիվում տեղի է ունեցել Ադրբեջանի պաշտպանության նախարար Զաքիր Հասանովի և Իսրայելի Պաշտպանության նախարարության ղեկավար Իսրայել Կացի հանդիպումը։

Նրանք քննարկել են անվտանգության ոլորտում երկկողմ համագործակցության ամրապնդման հարցերը։ Կացը նաև ընդգծել է Իսրայելի և Ադրբեջանի միջև դաշինքի ռազմավարական կարևորությունը՝ նշելով, որ գործընկերությունը հիմնված է ընդհանուր շահերի և փոխադարձ վստահության վրա։

Իհարկե, կողմերը չէին կարող անտեսել իրանցիների մասնակցությամբ անցկացվող զորավարժությունները։ Սակայն Կացը սահմանափակվել է միայն զորավարժությունների ժամկետների պարզաբանմամբ և հետաքրքրվել դրանցում ներգրավված ստորաբաժանումների քանակով և կազմով։ Կացի անսովոր զգուշավորությունը ձևակերպման մեջ կապված է պաշտոնական Թել Ավիվի՝ Բաքուն ՝ որպես Սիրիայի հետ հարաբերությունների կարգավորման շուրջ բանակցությունների հարթակ, օգտագործելու ցանկության հետ հատկապես այն բանից հետո, երբ սիրիական նոր ռեժիմը հրապարակավ աջակցություն ստացավ ամերիկացի առաջնորդ Դոնալդ Թրամփի կողմից։

Ավելին` իսրայելցիների ծրագրերը ոչ միայն Դամասկոսի հետ լարվածության թուլացման հասնելն է, այլև՝ Անդրկովկասի ազդեցիկ խաղացողներին, այդ թվում՝ Ադրբեջանին, «բանակցային շրջանակում» ներառելը։ Իր նպատակներին հասնելու համար պաշտոնական Թել Ավիվը պատրաստ է աչք փակել Բաքվի և Թեհրանի միջև ռազմական համագործակցության խորացման վրա։

Ավելին, եթե Իսրայելի բազմակողմանի քայլը հաջողությամբ իրականացվի, Իրանը այլևս չի կարողանա վիճարկել և քննադատել ադրբեջանական կողմի մասնակցությունը լայնածավալ խաղաղապահ գործընթացին։ Քանի որ սա կհակասի նրա կողմից հայտարարված «հավասարահեռության սկզբունքին» և անխուսափելիորեն կվնասի բարեփոխիչ կառավարության հեղինակությանը։