Իրան-Իսրայել հակամարտության Ֆոնին՝ Անկարա-Բաքու առանցքը կարող է ռազմական վերահսկողություն հաստատել ՀՀ-ի տարածքի մինչև 60%-ի նկատմամբ․ Special Eurasia

Անկարա-Բաքու առանցքը կարող է համարձակվել ռազմական վերահսկողություն հաստատել Հայաստանի տարածքի մինչև 60%-ի նկատմամբ։ Իրանի վրա Իսրայելի վերջին հարվածներին Ադրբեջանի ենթադրյալ աջակցությունը կարող է հանգեցնել Թեհրանի կողմից ուղղակի հակահարվածի, ինչը կխաթարի տարածաշրջանային կայունությունը. գրել է Special Eurasia-ն։

Ինչպես նշվել է, Բաքուն այժմ կարող է փորձել օգտվել Թեհրանի և Թել Ավիվի հակամարտությունից՝ ուժային միջոցներով ապահովելու «Զանգեզուրի միջանցքը»՝ վերաձևավորելով տարածաշրջանային տարանցիկ երթուղիներն իր օգտին։

Եվրոպական տերությունները, էներգետիկ անվտանգությունը միջազգային իրավունքից վեր դասելով, մեծ մասամբ, ձեռնպահ են մնացել դատապարտելուց Իսրայելի գործողությունները Գազայում և Ադրբեջանի հարձակումը Լեռնային Ղարաբաղի վրա՝ այդպիսով նպաստելով անկայունացմանը։

Ընդգծվել է, որ Թեհրանը վաղուց ի վեր Երևանի հիմնական դաշնակիցներից մեկն է, որը հետևողականորեն դիմադրում է Հայաստանի ինքնիշխան սահմանների ցանկացած տարածքային ճշգրտման, մասնավորապես՝ ի պատասխան Ադրբեջանի՝ այսպես կոչված, «Զանգեզուրի միջանցքի» վերաբերյալ պնդումների։

Իրանցի պաշտոնյաներն ընդգծել են, որ միջանցքը պարզապես տրանսպորտային նախագիծ չէ, այլ՝ ռազմավարական աշխարհաքաղաքական ձեռնարկում:

Իրանի «Արևելյան Ադրբեջան» նահանգում վերջերս տեղի ունեցած Իսրայելի օդային հարվածները ենթադրություններ են առաջացրել, որ Ադրբեջանի հնարավոր է՝ ներգրավված է հարձակմանը։ Ավելին, չհաստատված աղբյուրները հաղորդել են, որ Բանդար-է Անզալիին մոտեցող անօդաչու թռչող սարքերը իջել են Կասպից ծովում գտնվող Ադրբեջանի ծովային սահմանից։

Վերջերս հրապարակված Haaretz-ի հետաքննությունը մանրամասնորեն ներկայացրել է Իսրայելի էական դերը Արցախում հայերի էթնիկ զտումների իրականացման գործում: Իսրայելական բեռնատար ինքնաթիռները զենք են տեղափոխել Ադրբեջան 2023 թվականի սեպտեմբերի հարձակումից անմիջապես առաջ՝ ուղղակիորեն ամրապնդելով Ադրբեջանի ռազմական գործողությունները:

2016-ից 2020 թվականներին Իսրայելը մատակարարել է Բաքվի հիմնական զենքի ներմուծման մոտ 69%-ը։ Այս զենքերը, այդ թվում՝ անօդաչու թռչող սարքերը, հրթիռները և պաշտպանական համակարգերը, հիմք են հանդիսացել արագընթաց ռազմական արշավի համար, որը հայերին ստիպել է լքել իրենց տները:

Եվրոպական խոշոր տերությունները էականորեն չեն դատապարտել Արցախում Ադրբեջանի իննամսյա շրջափակումը և հարձակումը, մինչդեռ Գերմանիան նույնիսկ նոր էներգետիկ համաձայնագիր է ստորագրել Բաքվի հետ։
Այս ֆոնին և այն պայմաններում, երբ Իրանը ներքաշված է Իսրայելի և անուղղակիորեն իր արևմտյան դաշնակիցների հետ ռազմական գործողությունների մեջ, Անկարա-Բաքու առանցքը կարող է համարձակվել ռազմական վերահսկողություն հաստատել Հայաստանի տարածքի մինչև 60%-ի նկատմամբ, որը Ադրբեջանը համարում է «Արևմտյան Ադրբեջան»։

Իրանի դեմ Իսրայելի վերջին հարվածներին Ադրբեջանի հնարավոր ներգրավվածությունը կարող է զգալի արձագանք ունենալ։ Նախ, դա զգալիորեն կխաթարի Բաքվի ռազմավարական մեղմ ուժի ջանքերը՝ խրախուսելու անջատողականությունն Իրանի ադրբեջանական բնակչության շրջանում, մասնավորապես Թավրիզում, որը վերջին հարվածների թիրախում է հայտնվել։ Երկրորդ՝ դա կարող է Իրանին դրդել վերանայել 2024 թվականի մայիսի 19-ին Արևելյան Ադրբեջան նահանգի Ուզիի մոտ տեղի ունեցած ուղղաթիռի վթարի հետաքննությունը, որը խլել է նախագահ Ռաիսիի և արտգործնախարար Ամիր Աբդոլլահյանի կյանքը։

Եվրոպայի ներգրավվածությունը թե՛ Գազայի ճգնաժամին, թե՛ Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտությանն ավելի ու ավելի մեծ ուշադրության է արժանանում: Վրաստանի հետ գործընկերության խզումից հետո Բրյուսելը ձգտել է վերադասավորել Հայաստանը որպես Կովկասում ռազմավարական տարածաշրջանային դաշնակից: Այնուամենայնիվ, Եվրոպայի՝ Բաքվին պատասխանատվության ենթարկելու Արցախում շրջափակման և էթնիկ զտումների համար պատասխանատվության ենթարկելու անհամաձայնությունն ընդգծում է, որ էներգետիկ անվտանգությունը շարունակում է գերակշռել մարդու իրավունքներին և միջազգային իրավունքին իր արտաքին քաղաքականության առաջնահերթություններում:

Էներգետիկ շահերի հատումը, տարածաշրջանային մրցակցությունը և փոփոխվող դաշինքները վտանգավոր սրացում են առաջացնում Հարավային Կովկասում և Մերձավոր Արևելքում: Իսրայելի, Ադրբեջանի և արևմտյան հիմնական տերությունների համախմբումը վտանգում է միջազգային իրավունքը խաթարել և Իրանի և Հայաստանի նման դերակատարներին ավելի մարգինալացնել:

Քանի որ Թեհրանը խորապես ներգրավված է Թել Ավիվի հետ հակամարտության մեջ, իսկ Վաշինգտոնը շեղված է տարածաշրջանային ավելի լայն լարվածության կառավարմամբ, Երևանը բախվում է Բաքվի կողմից ռազմական հարձակման աճող ռիսկի հետ, որը կարող է օգտագործել այս ռազմավարական շեղումն՝ իր տարածքային նպատակներին հասնելու համար։

Չնայած պաշտոնաական հայտարարությունների բացակայությանը՝ պաղեստինցիների հեռացումը Գազայից և, այսպես կոչված, «Զանգեզուրի միջանցքի» ստեղծումը կներկայացնի Եվրոպայի համար ռազմավարական ձեռքբերումներ: Այս զարգացումները համապատասխանում են Իսրայելը որպես էներգաբաշխման հիմնական հանգույց դիրքավորելու նպատակին և վերջապես հնարավորություն կտան ուղիղ կապ հաստատել էներգակիրներով հարուստ Կենտրոնական Ասիայի հանրապետությունների հետ՝ Թուրքիայի և Ադրբեջանի միջոցով:

Առանց ռազմավարական առաջնահերթությունների վերակարգավորման, ներկայիս ընթացքը կարող է խորացնել հակամարտությունը և անկայունացնել կարևորագույն տարանցիկ միջանցքները, որոնք կենսական նշանակություն ունեն համաշխարհային էներգետիկայի և անվտանգության շրջանակների համար։