Իրան-Իսրայել հակամարտությունն ընդգծում է ՀՀ-ի դժվարին աշխարհաքաղաքական դիրքն․ Ադրբեջանը կրկին սպառնում է․ Eurasianet
Դեռ վաղ է ասել՝ արդյո՞ք Իրանի և Իսրայելի միջև անհանգիստ հրադադարը կպահպանվի, որը Հայաստանին հնարավորություն կտա խուսափել հակամարտության չարագույժ ռազմավարական հետևանքներից, թե՞ ոչ. գրել է Eurasianet –ը։
Թեհրանի շուրջ պատերազմի շարունակման հեռանկարի պայմաններում՝ Հայաստանը կարող է հայտնվել կարևորագույն առևտրային ելքից կտրված վիճակում, ինչպես նաև թուլացած կարողություններով՝ դիմակայելու Ռուսաստանի և Ադրբեջանի դիվանագիտական ճնշմանը Հայաստանի ինքնիշխանության համար էական հետևանքներ ունեցող հարցերում։
Մինչև հունիսի 13-ին Իրան–Իսրայել հակամարտության սկսվելը, Իրանը կարող էր համարվել Հայաստանի արտաքին աշխարհի հետ միակ հուսալի առևտրային կապը, և նույնիսկ այդ դեպքում՝ իրանական երթուղին լի էր խոչընդոտներով։ Թուրքիայի և Ադրբեջանի սահմանները մեծ մասամբ փակ են մնում հայկական առևտրի համար, և վերջին ամիսներին Վրաստանը միջոցներ է ձեռնարկել, որոշ վերլուծաբանների կարծիքով՝ Կրեմլի հրահանգով, Ռուսաստան ուղղված արտահանումը խափանելու համար։ Այս տարի Հայաստանի առևտրաշրջանառությունն արդեն մեծ հարված է ստացել Կրեմլի կողմից Հայաստանից թանկարժեք քարերի և մետաղների վերաարտահանումը կրճատելու որոշման պատճառով. իրանական երթուղիներով արտահանման ցանկացած կրճատում կարող է միայն սրել Երևանի առևտրային խնդիրները։
Իրանը նաև կարևոր դիվանագիտական աջակից է եղել Հայաստանի համար «Զանգեզուրի միջանցքի» շուրջ ընթացող վեճերում։ Առաջարկվում է ցամաքային կամուրջ կառուցել Հայաստանի տարածքով, որը կկապի Ադրբեջանը Նախիջևանի էքսկլավի հետ։
Մինչ օրս Հայաստանը կտրականապես դեմ է եղել Ադրբեջանին Զանգեզուրի երթուղու վրա որևէ արտատարածքային արտոնություն տրամադրելուն, և իրանցի պաշտոնյաները կարծում են, որ միջանցքի ստեղծումը կվտանգի երկու երկրների «ռազմավարական» սահմանի երկայնքով առևտրային կապերը։ Հայ դիտորդներն այժմ մտահոգված են, որ Բաքուն, Իրանին ռազմավարական առումով թուլացած համարելով, կարող է փորձել մեծացնել դիվանագիտական և ռազմական ճնշումը Երևանի վրա։ Այս հարցը Իրանի համար բավականին կարևոր է թվում, քանի որ նույնիսկ այն ժամանակ, երբ Թեհրանը հրթիռային հարվածներ էր հասցնում Իսրայելին, երկրի արտաքին գործերի նախարար Աբբաս Արաղչին հունիսի 17-ին զգուշացրել է Ադրբեջանին որևէ միակողմանի գործողություն ձեռնարկելուց՝ Զանգեզուրի հարցը բնութագրելով որպես Իրանի համար «կարմիր գիծ»։ Այս պահին դեռևս հստակ չէ, թե արդյոք իրանական նման հռետորաբանությունը բավարար է Բաքվին զսպելու համար։ Իլհամ Ալիևի վարչակազմը, կարծես, մտադիր է իր տարբերակները բաց պահել՝ միաժամանակ ուժեղացնելով ճնշումը Երևանի վրա։ Հունիսի 14-ին Ադրբեջանի նախագահի արտաքին քաղաքականության խորհրդական Հիքմեթ Հաջիևը կոչ է արել Հայաստանին «անել առաջին նշանակալի քայլը Զանգեզուրի միջանցքը բացելու ուղղությամբ»։
Իսկ հունիսի 18-ին Բաքվում ունեցած ելույթում Ալիևը հայտարարել է, որ «Հայաստանը պետք է նպաստի ադրբեջանցիների վերադարձին այն վայր, որը Ադրբեջանը նկարագրում է որպես Արևմտյան Զանգեզուրի շրջան կամ Հայաստանի Սյունիք նահանգ»։ Իրանի և Ադրբեջանի միջև զարգացող Արևելք–Արևմուտք առևտրային երթուղին, որը հայտնի է որպես Արասի միջանցք, նույնպես խոցելի է թվում։
Այն նախագծվում է որպես «Զանգեզուրի միջանցքին» այլընտրանք, որը կանցնի Իրանի տարածքով՝ կապելով մայրցամաքային Ադրբեջանը Նախիջևանի հետ՝ հետագա կապով դեպի Թուրքիա։ Իրանա–իսրայելական հակամարտությունը կարող է Ադրբեջանի պաշտոնյաներին ստիպել եզրակացնել, որ Արասի երթուղին անարդյունավետ է, այդպիսով՝ մեծացնելով «Զանգեզուրն» ապահովելու նրանց վճռականությունը։
