Հայաստան-Թուրքիա հարաբերությունների կարգավորման բանակցություններն ընթանում են ավելի դանդաղ, քան միջազգային հանրությունը կցանկանար․ Al-Monitor

Հայաստանն ու Թուրքիան պատրաստվում են զգուշավոր մերձեցման ևս մի քայլի՝ վստահության ամրապնդման նոր միջոցառումների շրջանակում․ Al-Monitor-ին հայտնել են թուրք պաշտոնյաները։

Փորձագետների կարծիքով՝ Անկարան կարող է ավելին անել Երևանին աջակցելու համար, օրինակ՝  սահմանային անցակետերի վերաբացումը և ավելի տեսանելի քաղաքական աջակցության ցուցաբերումը։

Ինչպես նշվել է, Անկարան և Երևանը պաշտոնական դիվանագիտական կապեր չունեն։ Երկու երկրները կարգավորման բանակցությունները սկսել են 2022 թվականին, բայց Թուրքիան լիարժեք դիվանագիտական հաստատումը կապել է Հայաստանի և Անկարայի ամենամոտ տարածաշրջանային դաշնակցի՝ Ադրբեջանի միջև համապարփակ խաղաղության համաձայնագրի հետ։

Հայաստանի և Թուրքիայի միջև կարգավորման գործընթացը, ինչպես սպասվում է, կշարունակվի մի շարք համեստ, բայց կոնկրետ միջոցառումների միջոցով՝ ներառյալ առևտրի, տրանսպորտի և կրթության ոլորտում նախաձեռնությունները։ Մինչ փորձագետները պնդում են, որ Անկարան կարող է ավելի շատ աջակցություն ցուցաբերել՝ օգնելու Երևանին կառավարել ներքին դիմադրությունը և հնարավոր արտաքին միջամտությունը, թուրք պաշտոնյաները պնդում են, որ բանակցությունները կայուն առաջընթաց են ապրում, ինչը թույլ է տալիս երկու կողմերին վստահություն կառուցել չափավոր տեմպերով։

Թուրքական կառավարության աղբյուրներն Al-Monitor-ին տեղեկացրել են, որ Հայաստան-Թուրքիա կարգավորման բանակցությունների վեցերորդ փուլը տեղի է ունեցել Հայաստանում սեպտեմբերի 12-ին՝ Թուրքիայի՝ Հայաստանում հատուկ ներկայացուցիչ Սերդար Քըլըչի և նրա հայ գործընկեր Ռուբեն Ռուբինյանի միջև։ Չնայած բանակցությունները որևէ առաջընթացի չեն հանգեցրել, երկու կողմերը համաձայնության են եկել որոշ քայլերի շուրջ, որոնք կնպաստեն երկու երկրների միջև վստահության ամրապնդմանը։

Կողմերը դեռևս չեն համաձայնեցրել բանակցությունների հաջորդ փուլի ամսաթիվը։

Ըստ թուրքական կառավարության աղբյուրի՝ Թուրքիայի և Հայաստանի տեխնիկական փորձագետները կսկսեն քննարկումներ իրենց էլեկտրական ցանցերը վերամիացնելու վերաբերյալ՝ այժմյան Թուրքիայի արևելյան սահմանային Կարս նահանգից մինչև հայկական Գյումրի քաղաքը ձգվող այժմ չգործող էլեկտրահաղորդման գծի միջոցով։

Երկու երկրները նաև աշխատում են երկու կողմերում էլ մասնագիտական և երկամյա քոլեջի դիպլոմների պաշտոնական ճանաչումը հեշտացնելու ուղղությամբ։ Աղբյուրի համաձայն՝ հունվարին նախատեսվում է սկսել նաև ուսանողների փոխանակման փոքր ծրագիր։

Սեպտեմբերի 30-ին Թուրքիայի ազգային ավիափոխադրող «Թուրքական ավիաուղիներ»-ը նույնպես հայտարարել է, որ կսկսի ուղիղ չվերթներ Ստամբուլում գտնվող իր կենտրոնից դեպի Երևան։ Ավիաընկերության բյուջետային ավիափոխադրող AJet-ը կարող է նաև քննարկել ևս մի չվերթ ավելացնելու հարցը՝ կախված պահանջարկից։

Մինչ փորձագետները բարձր են գնահատում երկու երկրների կողմից 2022 թվականի հունվարին սկսված կարգավորման բանակցությունների մեկնարկից ի վեր արձանագրված առաջընթացը, նրանք կարծում են, որ Թուրքիան կարող է ավելի կոնկրետ քայլեր ձեռնարկել՝ աջակցելու Հայաստանի կառավարությանը, մասնավորապես՝ օգոստոսին Սպիտակ տանը ԱՄՆ նախագահ Դոնալդ Թրամփի կազմակերպած գագաթնաժողովի ժամանակ Ադրբեջանի և Հայաստանի միջև ստորագրված նախնական խաղաղության համաձայնագրից հետո։

Չնայած անցյալ ամիս կարգավորման բանակցությունների վեցերորդ փուլի ընթացքում համաձայնեցված նոր միջոցառումներին, հայ-թուրքական հարաբերությունների կարգավորումը դանդաղ է ընթանում: Օրինակ, դեռևս կան որոշ քայլեր, որոնց շուրջ երկու կողմերը համաձայնության են եկել, բայց դեռ չեն իրականացրել: Դրանց թվում է Ալիջան-Մարգարա սահմանային անցակետի բացումը երրորդ կողմ երկրների քաղաքացիների և դիվանագիտական անձնագրեր ունեցողների համար:

Անկարայում գործող SETA հիմնադրամի ավագ հետազոտող Մուրատ Ասլանը պնդում է, որ Թուրքիան պետք է ավելի մեծ աջակցություն ցուցաբերի Ադրբեջանին և Հայաստանին:

«Հայաստանի մեկուսացումը չի համապատասխանում ո՛չ Թուրքիայի, ո՛չ էլ Ադրբեջանի շահերին, ուստի՝ մենք պետք է աշխատենք այդ նպատակի ուղղությամբ»,- հայտնել է նա Al-Monitor-ին:

Ասլանը կարծում է, որ ներքին ընդդիմությունից բացի, Փաշինյանը բախվում է հզոր հայկական սփյուռքի մարտահրավերներին և հաջորդ տարվա ընտրություններին ու սահմանադրական հանրաքվեին Ռուսաստանի հնարավոր միջամտությանը։

Փաշինյանի խաղաղության վերաբերյալ պնդումը «կարող է ավելի արմատականացնել ներքին ընդդիմությունը և խրախուսել Ռուսաստանին իրականացնել «տեղեկատվական պատերազմի» գործողություններ Հայաստանի առաջնորդի դեմ»,- նշել է նա։

2020 թվականի Լեռնային Ղարաբաղի պատերազմի ժամանակ Երևանին Ռուսաստանի սահմանափակ աջակցությունը թուլացրել է նրա ազդեցությունը Հայաստանում՝ հարթելով Բաքվի և Անկարայի հետ Երևանի կապերի հաստատման ճանապարհը, ինչն, իր հերթին, ավելի է քայքայել Մոսկվայի ազդեցությունը։

«Թուրքիան և Ադրբեջանը պետք է աջակցեն Փաշինյանին»,- հայտարարել է Ասլանը։

Այնուամենայնիվ, մինչ փորձագետներն ակնկալում են ավելի արագ առաջընթաց և ավելի կոնկրետ քայլեր, թուրք պաշտոնյաները կարծում են, որ գլխավորը կայուն, օրգանական երկխոսություն պահպանելն է՝ առանց ժամկետներ պարտադրելու, ինչն Անկարային և Երևանին հնարավորություն կտա վստահություն կառուցելու։

«Թուրքիա-Հայաստան հարաբերությունների կարգավորման բանակցություններն ընթանում են ավելի դանդաղ, քան միջազգային հանրությունը կցանկանար, բայց Անկարան և Երևանն օգտվում են մի շարք առավելություններից, որոնք նախկինում չունեին»,- Al-Monitor-ի հետ զրույցում նշել է Թուրքիայի ազգային անվտանգության պաշտոնյան։