ՀՀ-ն հայտնվել է փլուզվող աշխարհակարգի կենտրոնում՝ ռազմավարական դիրքով և գնալով ավելի մեկուսացված․ New Eastern Europe

Աշխարհակարգը փլուզվում է, և ազդեցության նոր ոլորտներ են ձևավորվում։ Հայաստանը, որը երկար ժամանակ դիտվում էր որպես ռուսական արբանյակ, արագորեն դառնում է աշխարհի ամենաբացահայտված ժողովրդավարություններից մեկը:

Ավտորիտար հարևանների ճնշման տակ՝ հին դաշինքներից լքված և նոր դաշինքների անորոշության մեջ Հայաստանն այժմ գտնվում է գլոբալ անկարգության սահմանագծում՝ որոշվող ոչ այնքան օրենքով, որքան սին ամբիցիաներով․ նշվել է New Eastern Europe պարբերականի հրապարակած վերլուծությունում։

Երկրի առջև ծառացած երկընտրանքը հետևյալն է. նման իրավիճակում փոքր ժողովրդավարությունը կարո՞ղ է ժամանակին վերակողմնորոշել իր արտաքին քաղաքականությունը դեպի Արևմուտք՝ դիմակայելու իրեն շրջապատողների ամբիցիաներին։ Թրամփի վարչակազմի թվացյալ անտարբերությունը ժողովրդավարության նկատմամբ ևս մեկ բարդացնող գործոն է: Արդյոք ԱՄՆ-ն, ըստ էության, դեռևս որևէ մեկին պարգևատրում է ժողովրդավար լինելու համար:

Նշվել է, որ տասնամյակներ շարունակ Հայաստանը կապված է եղել Մոսկվայի հետ: Այն հյուրընկալել է ռուսական ռազմաբազան, միացել Հավաքական անվտանգության պայմանագրի կազմակերպությանը (ՀԱՊԿ) և հանդուրժել Կրեմլի ազդեցությունը՝ անվտանգության երաշխիքների դիմաց։ Բայց հետո Ադրբեջանը մի քանի անգամ հարձակվել է։ Դա տեղի է ունեցել նախ 2020 թվականին ԼՂ-ի վրա, իսկ հետո 2022 թվականի սեպտեմբերին՝ Հայաստանի Հանրապետության տարածքի։ Դրան հաջորդել է Լեռնային Ղարաբաղի շրջանի շրջափակումը 2022 թվականի վերջից, իսկ 2023 թվականի սեպտեմբերին Ադրբեջանը վտարել է տեղի ավելի քան 120,000 էթնիկ հայերին: Ռուսաստանը ոչինչ չի արել այս իրադարձությունների ընթացքում: ՀԱՊԿ մեխանիզմները չեն գործարկվել։ Տարածքում ներկա ռուսական խաղաղապահ զորախումբը կանգ է առել։ Դաշինքը փլուզվել է առանց կրակոց արձակելու։

Ինչպես ընդգծվել է, այս դավաճանությունը շրջադարձային պահ եղավ։ Հայաստանն այժմ թեքվում է դեպի Արևմուտք։ Երկիրը համատեղ վարժանքներ է անցկացրել ԱՄՆ-ի հետ, խորհրդարանը հաստատել է ԵՄ-ին անդամակցելու օրինագիծը և բացահայտ խոսել ՀԱՊԿ-ից դուրս գալու մասին։ Այն նաև զգուշությամբ կոնտակտի է մտնում Իրանի հետ: Բայց այս առաջակներից և ոչ մեկն անվտանգության իրական երաշխիքներ չի տվել: Խորհրդանշական աջակցություն կա, սակայն կոնկրետ պաշտպանություն՝ դեռ ո՛չ։ «Սա բացահայտում է Հայաստանի արտաքին քաղաքական էկզիստենցիալ երկընտրանքը։ Արևելքն այլևս վստահելի չէ, և Արևմուտքը, կարծես թե, այնքան էլ պատրաստ չէ», – նշվել է վերլուծությունում։

Միևնույն ժամանակ՝ Ադրբեջանի ու Թուրքիայի դաշինքը, որը հաճախ նկարագրվում է որպես «երկու պետություն, մեկ ազգ», ավելին է քան հռետորականը: Անկարան 2020 թվականի պատերազմի ժամանակ Ադրբեջանին տրամադրել է վճռորոշ ռազմական աջակցություն՝ ներառյալ անօդաչու թռչող սարքեր ևզինվորականների ուսուցում: Այժմ այն օգնում է վերակազմավորել Բաքվի բանակը ՆԱՏՕ-ի գծով՝ միաժամանակ խորացնելով համատեղ ենթակառուցվածքային, առևտրային և էներգետիկ նախաձեռնությունները: Այս գործընկերությունն ավելի լայն տեսլականի մի մասն է: Ինչպես շեշտվել է, նախագահ Էրդողանի Թուրքիան պարզապես չի արձագանքում անկայունությանն, այն օգտագործում է դրա լծակները : Ամբողջ Սիրիայում, Լիբիայում, Արևելյան Աֆրիկայում, իսկ այժմ՝ Կովկասում և Կենտրոնական Ասիայում, Անկարան հանդես է գալիս որպես տարածաշրջանային ճարտարապետ: Անկարան կառուցում է ազդեցության գոտի, որը շրջանցում է և՛ Ռուսաստանը, և՛ Իրանը։ Կովկասում ՌԴ-ի և Թուրքիայի ազդեցության գոտիները հատվում են: Այս հավակնությունների արանքում հայտնվել է Հայաստանը՝ ռազմավարական դիրքով, աշխարհաքաղաքական առումով անհարմար և գնալով ավելի մեկուսացված:

Ներքին առումով՝ իրավիճակը պակաս բարդ չէ։ Վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի նկատմամբ հասարակության վստահությունը թուլացել է։ Հայաստանի ներքաղաքական համախմբվածությունն այժմ ուղղակիորեն կապված է նրա արտաքին քաղաքականության վստահության հետ և հակառակը:

Հայաստանի առանցքը դեպի Արևմուտք մնում է փխրուն: Թեև ԵՄ-ն և ԱՄՆ-ն հռետորական աջակցություն են հայտնել, նրանք չեն առաջարկել իմաստալից զսպող միջոցներ: Ռազմական օգնությունը սահմանափակվել է։ Ոչ մի արևմտյան ուժ կարմիր գծեր չի գծել։ Ինչպես երևաց 2023 թվականին, Ադրբեջանն ու Թուրքիան երկուսն էլ պատրաստ են առաջ մղել իրենց օրակարգը՝ չվախենալով արևմտյան միջամտությունից։

Իրանը, թեև Հայաստանի համար ռազմավարական նշանակություն ունի, բայց անկանխատեսելի և կաշկանդված դաշնակից է։ Միջազգային պատժամիջոցների և տարածաշրջանային մեկուսացման առջև կանգնած Թեհրանն առաջարկում է սահմանափակ կարողություններ և զգալի աշխարհաքաղաքական ուղեբեռ: Իրանի հետ չափազանց սերտ համագործակցությունը վտանգում է օտարել արևմտյան աջակիցներին:
Այս ամենը վկայում է անվտանգության հին երաշխիքների փլուզման մասին։

Տասնամյակներ շարունակ Հայաստանի նման երկրները խաղադրույքներ են կատարել մեծ տերությունների դասավորությունների վրա: Ենթադրվում էր, որ Ռուսաստանը կպաշտպանի իր «մոտ արտասահմանը», Արևմուտքը կպարգևատրեր ժողովրդավարությանը, իսկ այնպիսի ինստիտուտները, ինչպիսիք են ՄԱԿ-ը և ԵԱՀԿ-ն, կկառավարեն հակամարտությունը: Այդ շրջանակի ոչ մի մաս դեռ չի գործում: Մեծ տերություններն այժմ առաջնորդվում են սեփական շահերով և իմպրովիզացիաներով, այլ ոչ թե՝ կանոններով և պարտավորություններով:

Մինչդեռ Ադրբեջանը շարունակում է շահագործել այս վակուումը։ Նրա ռազմավարությունը ներառում է անողոք, բայց չափորոշված ճնշում՝ այստեղ տարածքներ գրավել, այնտեղ նոր պահանջներ ներկայացնել և ինչ-որ կերպ ընդհանրապես խուսափել դրամատիկ սադրանքներից, որոնք կարող են գլոբալ արձագանք առաջացնել:
Արևմուտքը կարող է երբեք ամբողջությամբ չընդունել Հայաստանին որպես ռազմավարական դաշնակից:
Ավելի մեծ հակամարտություններով և ավելի տեսանելի ճգնաժամերով շեղված աշխարհը հիմնականում անտեսել է Հայաստանի վերափոխումը: Բայց այն, ինչ ծավալվում է Երևանում, միայն մեկ փոքր երկրի վերադասավորումը չէ։ Դա նախազգուշական կրակոց է մնացած աշխարհի համար. դաշինքները փլուզվում են, կարգուկանոնը փլուզվում է, և փոքր պետությունները կրկին դառնում են ավելի մեծ խաղերի խաղադրույքներ:

Արդյոք Հայաստանը կհաղթահարի այս խառնարանին, կախված կլինի ոչ միայն նրա հարմարվելու կարողությունից, այլև նրանից, թե արդյոք մյուսները վերջնականապես կճանաչեն դրա ռազմավարական և խորհրդանշական նշանակությունը: Ազդեցության, ուժային քաղաքականության և գործարքային դաշինքների կողմից ավելի ու ավելի ձևավորվող աշխարհում, Հայաստանը փորձնական դեպք է, թե արդյոք փոքր, դեմոկրատական ազգերի համար մնում է որևէ տարածք՝ գծելու իրենց ուղին:

«Սա միայն Հայաստանի պատմությունը չէ։ Սա պատմություն է այն մասին, թե ինչ է տեղի ունենում, երբ հին կանոններն այլևս չեն գործում, և ոչ ոք չի գալիս ձեզ օգնելու», – եզրակացրել է պարբերականը: