Ի՞նչն է մտահոգում ՌԴ-ին ու Իրանին, և ինչպե՞ս կզարգանան իրադարձությունները TRIPP նախագծի շուրջ․ The Insider
Մինչ ՀՀ-ի և Ադրբեջանի միջև խաղաղության պայմանագիրը միայն նախաստորագրվել է, ոչ թե ստորագրվել, և Թրամփի երթուղու մանրամասների վերաբերյալ շատ բան անհասկանալի է մնում, պաշտոնյաներն արդեն խոսում են պատմական առաջընթացի մասին: Երկու երկրների ղեկավարները վստահեցնում են, որ պայմանագիրը խաղաղություն կբերի ադրբեջանցիներին և հայերին, իսկ տարածաշրջանին՝ բարգավաճում: Տոնակատարությունը տեղի է ունեցել առանց Ռուսաստանի մասնակցության, որը կորցնում է ազդեցությունը Բաքվում և Երևանում: Այս մասին գրել է ադրբեջանցի մարդու իրավունքների պաշտպան Արիֆ Յունուսովը The Insider-ում հրապարակված հոդվածում։
Իրանը, որը ևս դուրս է մնացել, նույնպես դժգոհ է: Վաշինգտոնում հակամարտող կողմերը դեռևս խաղաղության պայմանագիր չեն ստորագրել: Իլհամ Ալիևը գագաթնաժողովից անմիջապես հետո ադրբեջանցի լրագրողների հետ զրույցում պարզաբանել է, որ «Հայաստանի Սահմանադրությունում Ադրբեջանի նկատմամբ պարունակվող տարածքային պահանջները խոչընդոտել են խաղաղության համաձայնագրի ստորագրմանը: «Սակայն այս փոփոխություններից հետո խաղաղության համաձայնագիրը կարող է ստորագրվել ցանկացած պահի։ ՀՀ-ի Սահմանադրությունում փոփոխությունները կկատարվեն լավագույն դեպքում 2026 թվականի հունիսի 7-ի խորհրդարանական ընտրություններից հետո, բայց, ամենայն հավանականությամբ, ինչպես վերջերս նշել է Փաշինյանը, 2027 թվականին։
Մինչ այդ պետք է սկսվի TRIPP-ի շինարարությունը, չնայած նախագծի մանրամասները դեռևս անհայտ են։ Ավելին, ակնհայտորեն, «Թրամփի երթուղու» կառուցման նախագիծը դեռևս ընդհանրապես չի մշակվել։ Մինչ այժմ ստեղծվել է աշխատանքային խումբ, որը գագաթնաժողովից մեկ շաբաթ անց կսկսի քննարկել բոլոր տեխնիկական մանրամասները։
Այսպիսով՝ TRIPP նախագծի իրականացման հետ կապված կան բազմաթիվ անպատասխան հարցեր։ Բայց «Թրամփի երթուղու» կառուցումը շատ ժամանակ կպահանջի և, ամենայն հավանականությամբ, կավարտվի այն բանից հետո, երբ նա ինքը լքի Սպիտակ տունը։ «Ինչպե՞ս կզարգանան իրադարձությունները այս դեպքում։ Արդյոք ԱՄՆ նոր վարչակազմը կաջակցի՞ նախագծին, թե՞ այն կմնա պատմության մեջ», – հարցադրել է հեղինակը։
Ամենահեշտ հարցը ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի փակման մասին է։ Հաջորդ օրը՝ օգոստոսի 9-ին, Ֆրանսիայի Արտաքին գործերի նախարարությունը հայտարարություն է տարածել, որում աջակցություն է հայտնել կողմերի համատեղ կոչին՝ լուծարելու ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի կառույցները։ Այսպիսով, երեք համանախագահներից երկուսը՝ ԱՄՆ-ն և Ֆրանսիան, համաձայն են Ադրբեջանի և Հայաստանի այս կոչի հետ։ Ռուսաստանը մնում է։ Բայց այստեղ հնարավոր են անակնկալներ։
Չնայած խաղաղության պայմանագիրը դեռևս չի ստորագրվել, և TRIPP նախագծի իրականացման վերաբերյալ շատ բան անհասկանալի է, մեկ բան հաստատ է՝ Վաշինգտոնում կայացած գագաթնաժողովը հստակորեն աշխարհաքաղաքական բնույթ ուներ և վկայում է Հարավային Կովկասում նոր դարաշրջանի սկզբի մասին, որտեղ Ռուսաստանի համար տեղ չկա, նույնիսկ եթե Փաշինյանը անձամբ Պուտինին տեղեկացրել է հանդիպման արդյունքների մասին փաստից հետո։
«Սա արտաքին քաղաքականության մեջ միայն դժբախտ ձախողում չէ, սա Ռուսաստանի համար լիակատար ֆիասկո է։ Ի վերջո, հենց Ռուսաստանն էր, որ մինչ օրս որոշում էր տարածաշրջանի ճակատագիրը, և հինգ տարի առաջ՝ 2020 թվականի նոյեմբերի 9-ին, այն դարձավ միջնորդ և դադարեցրեց Ադրբեջանի և Հայաստանի միջև ռազմական գործողությունները։ Այն ժամանակ Պուտինը միջնորդ էր Ալիևի և Փաշինյանի միջև։ Եվ այդ ժամանակ հենց Ռուսաստանն էր, որ եռակողմ փաստաթղթի տեքստում ներառեց կետ՝ Տարածաշրջանի բոլոր տրանսպորտային հաղորդակցությունների ապաշրջափակում», – գրել է իրավապաշտպանը: Նա հավելել է, որ հիմա՝ հինգ տարի անց, արդեն Թրամփի միջնորդությամբ, Ադրբեջանի և Հայաստանի ղեկավարները ստորագրում են մի փաստաթուղթ, որտեղ կրկին առկա է տրանսպորտային հաղորդակցությունների ապաշրջափակման նույն հարցը, բայց արդեն Միացյալ Նահանգների հովանու ներքո: Կրեմլի այս շրջադարձն ընկալվեց որպես խորը նվաստացում: Ռուս քաղաքագետներն ու պատգամավորները կանխատեսում են տարածաշրջանի անկայունացում և վախ Գյումրու ռուսական ռազմաբազայի ապագայի համար:
Մինչ շատ երկրների ղեկավարներ հավանություն էին հայտնում գագաթնաժողովի արդյունքներին, Կրեմլը չէր կարողանում որոշել, թե ինչպե՞ս արձագանքել պաշտոնական մակարդակով:
Իրանը նույնպես շատ հեռու է Վաշինգտոնի գագաթնաժողովի արդյունքից գոհ լինելուց։
Այնուամենայնիվ, Իսրայելի հետ 12-օրյա պատերազմից հետո Իրանը դժվարին իրավիճակում է և քիչ հավանական է, որ կարողանա անմիջականորեն ազդել իրադարձությունների վրա։ Վերլուծաբանները Թեհրանի հանրային վրդովմունքը համարում են ոչ այլ ինչ, քան տարածաշրջանի նկատմամբ իր հետաքրքրությունը ցույց տալու և իրեն որպես TRIPP նախագծի մասնակից դիրքավորելու փորձ։
Միևնույն ժամանակ, Ռուսաստանի բացասական արձագանքը, նույնիսկ եթե ոչ պաշտոնական, փորձագետների կողմից ավելի լուրջ է ընդունվում։ Մոսկվան, հավանաբար, չի կարողանա վերջ դնել տարածաշրջանում ԱՄՆ-ի աճող դերին, բայց այն դեռևս ունի բազմաթիվ գործիքներ՝ դժվարացնելու և՛ Ադրբեջանի, և՛ Հայաստանի կյանքը։
