Քնեսեթը չի ընդունել որևէ օրենսդրական ակտ, որը պաշտոնապես կհաստատի Հայոց ցեղասպանության ճանաչումը՝ չնայած Նեթանյահուի հայտարարությանը․ Central Asia-Caucasus Analyst

Թուրքիայի հետ կապերը պահպանելու համար Իսրայելը երկար ժամանակ խուսափում էր 20-րդ դարասկզբին Օսմանյան կայսրությունում քրիստոնյաների զանգվածային սպանությունները պաշտոնապես ցեղասպանություն ճանաչելուց: Երբ Պատրիկ Բեթ-Դեյվիդը իր փոդքասթում հարցրել է, թե ինչու Իսրայելը չի ճանաչում Հայոց ցեղասպանությունը, Նեթանյահուն պատասխանել է. «Կարծում եմ՝ ճանաչել ենք: Կարծում եմ՝ Քնեսեթն այդ մասին բանաձև է ընդունել»: Սակայն Իսրայելի խորհրդարանը նման օրենսդրական ակտ չի ընդունել: Երբ Նեթանյահուին հարցրել են, թե ինչո՞ւ Իսրայելի ոչ մի վարչապետ չի ճանաչել ցեղասպանությունը, նա պատասխանել է. «Ես հենց նոր ճանաչեցի: Ահա և վերջ»․ գրում է Central Asia-Caucasus Analyst-ը։

Թուրքիան դատապարտել և մերժել է Նեթանյահուի հայտարարությունները: Օգոստոսի 29-ին երկիրը հայտարարել է Իսրայելի հետ բոլոր առևտրային և տնտեսական հարաբերությունների լիակատար դադարեցման և իր օդային տարածքն իսրայելական ինքնաթիռների համար փակելու մասին: Մինչ օրս Թուրքիան չի խզել հարաբերությունները Հայոց ցեղասպանությունը ճանաչած 33 պետություններից որևէ մեկի հետ:

Ինչպես նշվում է, չնայած ոչ մի պետություն երբեք պաշտոնապես չի չեղարկել Հայոց ցեղասպանության ճանաչումը, Նեթանյահուի դիրքորոշման կայունությունը՝ որպես Իսրայելի պաշտոնական քաղաքականության տարր Թուրքիայի նկատմամբ, մնում է անորոշ: Քնեսեթը չի ընդունել որևէ օրենսդրական ակտ, որը պաշտոնապես կհաստատի նման ճանաչումը: Հնարավոր է՝ Գազայի պատերազմի ավարտը, Նեթանյահուի պաշտոնից հեռանալը, Իսրայելի կառավարության և Քնեսեթի քաղաքական կազմի փոփոխությունները կամ իսրայելա-թուրքական հարաբերությունների կարգավորումը կարող են հանգեցնել այս դիրքորոշման վերանայմանը: Այդ դեպքում՝ Իսրայելի կողմից ճանաչումը կարող է սահմանափակվել Նեթանյահուի հայտարարությամբ՝ Թուրքիայի հետ երկկողմ լարվածության պայմաններում, այլ ոչ թե վերածվել մշտական պետական քաղաքականության։

Սիրիան հստակ օրինակ է այն բանի, թե ինչպես են քաղաքական անկայունությունը և Թուրքիայի հետ հարաբերություններն ազդել Հայոց ցեղասպանությունը ճանաչելու որոշումների վրա: Տասնամյակներ շարունակ Սիրիան խուսափել է պաշտոնական ճանաչումից՝ չնայած հայկական սփյուռքի և հենց Հայաստանի հետ ամուր կապերին՝ Թուրքիայի հետ հարաբերությունները պահպանելու համար: Այնուամենայնիվ, սիրիական քաղաքացիական պատերազմի գագաթնակետին Սիրիան դարձավ երկրորդ արաբական պետությունը Լիբանանից հետո, որը 2020 թվականի փետրվարի 13-ին հայերի կոտորածները ճանաչեց որպես ցեղասպանություն:

Մյուս կողմից՝ Նեթանյահուի հայտարարությանը Հայաստանի կառավարության արձագանքը տարբերվում էր այլ պետությունների կողմից Հայոց ցեղասպանության ճանաչման նկատմամբ իր սովորական արձագանքից։ Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը մերժել է Իսրայելի առաջնորդի դիտողությունները՝ ընդգծելով, որ Հայաստանը պետք է որոշի, թե արդյոք ցանկանում է, որ նման ճանաչումը դառնա «աշխարհաքաղաքական գործարքի առարկա նրանց ձեռքում, ովքեր կապ չունեն մեր իրականության կամ մեր ժողովրդի շահերի հետ»։

Հայաստանի կառավարության դիրքորոշման մեջ կա չորս հիմնական ասպեկտ։ Նախ՝ Երևանը Նեթանյահուի հայտարարություններում նկատում է անկեղծության և ցեղասպանության զոհերի հետ իրական, պատմական կամ բարոյական համերաշխության պակաս, հատկապես այն ժամանակ, երբ Իսրայելը բախվում է միջազգային խիստ քննադատության՝ Գազայում պատերազմի ընթացքում մարդու իրավունքների խախտումների համար։ Երկրորդ՝ Երևանն այս հայտարարությունը հիմնականում վերագրում է Իսրայելի և Թուրքիայի միջև սրվող վեճին, որը խորացել է Իսրայելի կողմից Գազայի լիակատար շրջափակում մտցնելու որոշումից հետո։ Հետևաբար, Երևանի տեսանկյունից՝ Նեթանյահուի դիտողությունները հիմնականում ծառայում են որպես Թուրքիայի վրա քաղաքական ճնշման գործիք։

Երրորդ՝ Իսրայելը սերտ գործընկերություն է պահպանում Ադրբեջանի հետ, և Իսրայելի ռազմական օգնությունը կարևոր դեր է խաղացել Ադրբեջանի հաղթանակում 2020 թվականի պատերազմի ժամանակ։ Այս հակամարտության արդյունքում Ադրբեջանը լիովին գրավել է Լեռնային Ղարաբաղը, և հայերը զանգվածային տեղահանվել են Հայաստան։ Հայաստանի քաղաքական և ռազմական պարտությունների ժառանգությունը, որին մասամբ նպաստել է Իսրայելի աջակցությունը, դժվարացնում է Հայաստանի կառավարության համար Նեթանյահուի ճանաչումն ընդունելը կամ ողջունելը։

Չորրորդ՝ Փաշինյանի կառավարությունը վերջին տարիներին ակտիվորեն հետապնդել է Թուրքիայի հետ հարաբերությունների կարգավորումը։ ԱՄՆ նախագահ Դոնալդ Թրամփի միջնորդությամբ վերջերս կնքված համաձայնագրից հետո զգալիորեն մեծացել է Հայաստանի և Թուրքիայի միջև դիվանագիտական հարաբերությունների վերականգնման և սահմանների վերաբացման հավանականությունը։

«Նեթանյահուի կողմից Հայոց ցեղասպանության ճանաչումը և Թուրքիայի կողմից Իսրայելի հետ բոլոր առևտրային և օդային կապերը խզելու հետագա որոշումը լրջորեն խաթարել են Անկարայի և Թել Ավիվի միջև միջնորդական ջանքերը: Միևնույն ժամանակ, Սիրիայի քրդական բնակչության տարբեր քաղաքական ձգտումները, որոնք Թուրքիայի և Սիրիայի նոր ղեկավարության կողմից ընկալվում են որպես ընդհանուր մարտահրավեր, կազմում են Լևանտի բարդ աշխարհաքաղաքական լանդշաֆտի ևս մեկ կարևոր տարր հոկտեմբերի 7-ից հետո և հետասադյան դարաշրջանում», – եզրափակել է կայքը: