ԱՄՆ-ի գաղտնի միջամտությունը Իրանի ներքին գործերին. արտահոսած փաստաթղթեր․ «Փակագիծ»

«Փակագիծ» վերլուծական հարթակը հրապարակել է հոդված՝ ԱՄՆ-ի գաղտնի միջամտությունը Իրանի ներքին գործերի մասին։

Վերջերս The Cradle լրատվական կայքում հրապարակված Kit Klarenberg-ի հետաքննական հոդվածը¹ բացահայտում է, թե ինչպես է ԱՄՆ-ը շարունակաբար փորձել ազդել Իրանի ներքին գործերի վրա՝ ֆինանսավորելով ընդդիմադիր շարժումներ, քաղաքացիական հասարակության ծրագրեր և մանիպուլյացնելով քաղաքական գործընթացները։ Այս նախաձեռնությունները ֆինանսավորվում են ԱՄՆ Պետդեպարտամենտի “Near East Regional Democracy” (NERD) հիմնադրամի կողմից, որի գլխավոր նպատակն է ապակայունացնել Թեհրանի կառավարությունը և խթանել Արևմուտքին ենթակա քաղաքական ռեժիմի հաստատումը։

 ԱՄՆ-ի գաղտնի ֆինանսավորման ծրագրերը

Արտահոսած փաստաթղթերը ցույց են տալիս, որ ԱՄՆ-ն 2023 թվականին գաղտնի հայտարարություն է տարածել, որով մասնավոր կապալառուներին և հետախուզական կառույցներին, այդ թվում՝ Ազգային Ժողովրդավարական Հիմնադրամին (NED) և USAID-ին, հրավիրում էր ներկայացնել ծրագրեր, որոնք պետք է նպաստեին Իրանի քաղաքացիական հասարակության զարգացմանը, մարդու իրավունքների պաշտպանությանը և, ըստ էության, իշխանափոխությանն ուղղված ջանքերին։

Այս ծրագրերը ներառում էին՝

• Քաղաքացիական ակտիվիստների աջակցություն,

• Ընտրական գործընթացների մանիպուլյացիա,

• Կանանց և փոքրամասնությունների քաղաքական ներգրավվածության խթանում,

• Անկախ լրատվամիջոցների ստեղծում և սոցիալական մեդիայի ազդեցության ուժեղացում,

• Խոսքի ազատության ընդլայնում՝ Իրանին ենթարկելով լրատվական պատերազմի։

• NED-ի կողմից առաջարկվող ծրագրերը պատկերվում են որպես ժողովրդավարական արժեքների պաշտպանություն, սակայն Kit Klarenberg-ի հոդվածը ցույց է տալիս, որ դրանց իրական նպատակը Իրանում խժդժություններ հրահրելն է՝ ստեղծելով ներսից հակակառավարական ալիք։

ԱՄՆ-ի ազդեցությունը Իրանի ընտրական գործընթացի վրա

Իրանի 2024-ի ընտրությունները դիտարկվում էին որպես հիանալի հնարավորություն Վաշինգտոնի համար՝ ուղղորդելու հասարակական տրամադրությունները։ NERD-ի ծրագրում ընդգծվում է, որ ընտրվող կազմակերպությունները պետք է օգնեն իրանցիներին՝ կազմակերպելու «անկախ» հանրաքվեներ, մշակելու քաղաքացիական «մանիֆեստներ» և բարձրացնելու Իրանի ընտրական համակարգի «թերությունները»։

Իրականում այս միջոցները ոչ թե ժողովրդավարական բարեփոխումների նպատակ էին հետապնդում, այլ՝ քաղաքական գործընթացի մանիպուլյացիայի։ ԱՄՆ-ն ֆինանսավորում էր ինչպես ընտրություններին մասնակցելու, այնպես էլ բոյկոտի քարոզչությունը՝ կախված իրավիճակից։

Մեդիա մանիպուլյացիա և տեխնոլոգիական աջակցություն

Գաղտնի փաստաթղթերում նշվում է, որ ԱՄՆ Պետդեպարտամենտը ծրագրում էր խթանել «ցենզուրայից ազատ լրատվամիջոցների բազմազանությունը»։ Սա նշանակում էր` ֆինանսավորում այնպիսի մեդիա նախաձեռնությունների, որոնք բացահայտ կքննադատեին Իրանի կառավարությանը։

Տեղեկատվական պատերազմի հիմնական մեխանիզմները հետևյալն էին՝

• Կեղծ լուրերի տարածում. սոցիալական ցանցերի և արևմտյան լրատվամիջոցների միջոցով տեղեկատվության մանիպուլյացիա։

• Անանուն քարոզչական հարթակներ. Վաշինգտոնի կողմից ֆինանսավորվող մեդիա նախագծեր, որոնք դիմակավորված են որպես «անկախ լրատվամիջոցներ»։

• Տեխնոլոգիական աջակցություն. իրանցիներին տրամադրվում էին անվտանգ հաղորդակցության գործիքներ՝ ամերիկյան հետախուզական գործակալությունների վերահսկողության ներքո։

• Այս բոլոր միջոցները նպատակ ունեին խարխլելու Իրանի տեղեկատվական անվտանգությունը և մեծացնելու արևմտյան ազդեցությունը երկրի ներսում։

• Ընդդիմադիր հոգևորականների ֆինանսավորումը

Հատկանշական է, որ NERD-ի ծրագրերի շրջանակում ֆինանսավորվել են ոչ միայն ակտիվիստներն ու լրագրողները, այլև ընդդիմադիր իրավաբանները և հոգևորականները։

Հետազոտական փաստաթղթերում նշվում է, որ NED-ը ֆինանսավորում էր «իրավաբանական ամսագրերի» ստեղծումը, որոնք ուղղված էին իրավաբաններին, իրավագիտության ուսանողներին և հոգևորականներին, որպեսզի նրանք հանդես գան որպես «ժողովրդավարական բարեփոխումների» կողմնակիցներ։

Նպատակը

Իրանի իրավական համակարգի ներսից հակակառավարական տրամադրություններ ձևավորել, որից կարող են օգտվել Արևմուտքի շահերը պաշտպանող ուժերը։

Սա ցույց է տալիս, որ ԱՄՆ-ը փորձում է ներթափանցել ոչ միայն քաղաքական, այլև կրոնական և դատական շրջանակներ՝ հոգևորականներին օգտագործելով որպես փոփոխությունների գործիք։

Գաղտնի ծախսեր և ԱՄՆ-ի «կարմիր գծերը»

• Փաստաթղթերում նշվում է, որ որոշ ծախսեր հատուկ արգելված էին, այդ թվում՝

• Առանձին քաղաքական կուսակցությունների ուղղակի ֆինանսավորում,

• ԱՄՆ-ում գործող կազմակերպությունների գործունեության ֆինանսավորում,

• Բիզնես նախագծեր,

• Ակադեմիական հետազոտություններ,

• Հոգեբանական և բժշկական փորձարկումներ մարդկանց վրա։

Վերջին կետը հատկապես հետաքրքրական է. արդյոք նախկինում եղել են նմանատիպ «գաղտնի» ծրագրեր, որոնք հասարակությանը հայտնի չեն:

2022-ի բողոքի ակցիաների արտասահմանյան ազդեցությունը

2022 թվականին Իրանում տեղի ունեցած բողոքի ակցիաները սկիզբ առան որպես տեղական ընդվզում, սակայն The Cradle-ի հետաքննությունը վկայում է, որ դրանք մեծապես ուղորդվում էին արևմտյան ֆոնդերի միջոցով։

ԱՄՆ-ի կողմից հովանավորվող քարոզիչների թվում էր Մասիհ Ալինեժադը` ԱՄՆ-ում բնակվող ակտիվիստը, որը զգալի ֆինանսավորում էր ստանում Թեհրանին քննադատելու համար։

Այդ ընթացքում NED-ը մոտ 1 միլիոն դոլար էր ծախսել «մարդու իրավունքների» քարոզչական նախագծերի համար:

Մի շարք իրանցիներ՝ ներառյալ ընդդիմադիր ակտիվիստները, հետագայում հայտարարեցին, որ նրանց պայքարը «առևանգվեց» արևմտյան ազդեցության կողմից, ինչը խարխլեց բողոքական շարժման ներսի վստահությունը։

ԱՄՆ-ի ծրագրերի կասեցումը և ազդեցությունը

2025-ին նախատեսված էր NERD-ի համար հատկացնել ևս 65 միլիոն դոլար, սակայն այս գումարները կասեցվել են։ Սա բարդ դրության մեջ է դրել արևմտյան ֆինանսավորմամբ գործող ընդդիմադիր խմբերին, որոնք այժմ կանգնած են ֆինանսավորման դադարեցման վտանգի առաջ։

Սա կարող է նշանակել, որ ԱՄՆ-ի ապակայունացնող ջանքերը Իրանում առժամանակ կդանդաղեն։ Սակայն դեռևս պարզ չէ՝ Վաշինգտոնը կփորձի՞ նոր միջոցներով վերականգնել իր ազդեցությունը։

Եզրակացություն

• The Cradle-ի հրապարակած գաղտնի փաստաթղթերը հաստատում են, որ ԱՄՆ-ը տարիներ շարունակ ֆինանսավորում է Իրանի ընդդիմադիր շարժումները՝ քաղաքական իրավիճակը մանիպուլյացնելու համար։

• ԱՄՆ-ն ֆինանսավորել է ոչ միայն ակտիվիստներին, այլև ընդդիմադիր իրավաբաններին և հոգևորականներին, որոնք կարող էին ներթափանցել Իրանի պետական կառույցների մեջ։

• 2024-ի ընտրությունները դիտարկվում էին որպես հնարավորություն՝ ուղղորդելու կամ խափանելու Իրանի ժողովրդավարական գործընթացները։

• Արևմուտքի կողմից աջակցվող քարոզչությունը հաճախ խոչընդոտում է իրանական ընդդիմադիր շարժումների վավերականությանը՝ ստեղծելով ազգայնական հակազդեցություն։

•  2025-ի ֆինանսավորման կասեցումը կարող է ժամանակավորապես թուլացնել ԱՄՆ-ի ազդեցությունը, սակայն հարցն այն է՝ արդյո՞ք սա երկարաժամկետ փոփոխություն է, թե ընդամենը դադար։