Հնդկաստանը փոխարինում է Ռուսաստանին Հայաստանի զենքի շուկայում․ զեկույց

Հայաստանը 2022-2023 թվականներին Հնդկաստանի հետ կնքել է ավելի քան 1,5 միլիարդ դոլարի պաշտպանական պայմանագրեր։ Այս մասին նշվել է Ռուսաստանի միջազգային հարաբերությունների խորհրդի (РСМД)՝ «Ռուս-հայ փոխգործակցությունը ներկայիս փուլում» զեկույցում, որին ծանոթացել է Ведомости-ին։

Ինչպես նշվել է, այս ժամանակահատվածում Երևանը մի շարք համաձայնագրեր է ստորագրել հնդկական 214 մմ-անոց Pinaka բազմակի կրակի ռեակտիվ համակարգերի, 155 մմ-անոց ATAGS հրետանային կայանքների, ZADS հակաօդային պաշտպանության համակարգերի, Akash-1S հակաօդային պաշտպանության համակարգերի, ինչպես նաև Konkurs հակատանկային հրթիռային համակարգերի (արտադրված ռուսական լիցենզիայով), ականանետների և տարբեր զինամթերքի գնման վերաբերյալ։ Հնդկաստանը, ինչպես սպասվում է, մոտ ապագայում կուղարկի նաև Akash-NG միջին հեռահարության հակաօդային պաշտպանության համակարգեր։

Հայաստանի մեկ այլ խոշոր ռազմական գործընկեր է Ֆրանսիան, որի հետ Երևանը 2023-2024 թվականներին կնքել է մոտ 250 միլիոն դոլարի զենքի գնման պայմանագրեր, այդ թվում՝ երեք GroundMaster 200 ռադարներ, Mistral 3 շարժական հակաօդային պաշտպանության համակարգեր և Caesar ինքնագնաց հրետանային միավորներ։

Զեկույցում նշվել է, որ Երևանը ՀԱՊԿ-ի իր դաշնակից Ռուսաստանի հետ վերջին պաշտպանական համաձայնագիրը՝ 400 միլիոն դոլար արժողությամբ, կնքել է դեռևս 2021 թվականին, սակայն այն դեռևս լիովին չի իրականացվել։ Ինչպես գրել է Ստոկհոլմի միջազգային խաղաղության հետազոտությունների ինստիտուտը (SIPRI), 2011-2020 թվականներին Ռուսաստանի բաժինը Հայաստանի զենքի ներմուծման մեջ հասել է 94%-ի։ Սակայն մինչև 2024 թվականը այն նվազել էր մինչև 10%, ինչպես նույն թվականի մարտի սկզբին Հայաստանի հանրային հեռուստատեսությանը տված հարցազրույցում հայտարարել էր Հանրապետության Անվտանգության խորհրդի քարտուղար Արմեն Գրիգորյանը։ Զեկույցի հեղինակները կարծում են, որ Հայաստանի զենքի շուկայում Ռուսաստանի մասնաբաժնի անկման պատճառը մատակարարումների հետ կապված դժվարություններն են՝ պայմանավորված Ուկրաինայում շարունակվող ռազմական գործողություններով։

Բացի այդ՝ Ռուսաստանի կերպարը փոխվել է հայ հասարակության մեջ. այն բարեկամ երկրից վերածվել է մի պետության, որը «քաղաքական սպառնալիքներ» է ներկայացնում Հայաստանի համար։ Այսպիսով՝ Միջազգային հանրապետական ինստիտուտի (IRI) կողմից 2023 թվականի դեկտեմբերին անցկացված հարցման համաձայն, Մոսկվան այս ցուցանիշով զբաղեցրել է 3-րդ տեղը՝ Ադրբեջանից և Թուրքիայից հետո։ Դրա համար վճռորոշ գործոնը 2020 թվականի աշնանը Երկրորդ ղարաբաղյան պատերազմում հայկական զինված ուժերի պարտությունն էր, ինչպես նաև հետագա զինված բախումները հայ-ադրբեջանական սահմանին, որոնց ընթացքում Մոսկվան, Երևանի տեսանկյունից, զուսպ արձագանք է ցուցաբերել։

Արդյունքում՝ Հայաստանի ղեկավարությունն ընտրել է իր արտաքին հարաբերությունները դիվերսիֆիկացնելու ռազմավարությունն՝ ի օգուտ արևմտյան պետությունների հետ մերձեցման։ 2025 թվականի հունվարին Վաշինգտոնում Հայաստանը և Միացյալ Նահանգները ստորագրել են ռազմավարական գործընկերության մասին խարտիա։ Փետրվարին Հայաստանի խորհրդարանն ընդունել է կառավարության օրինագիծ՝ Հանրապետության՝ Եվրոպական Միությանը (ԵՄ) անդամակցության գործընթացը սկսելու վերաբերյալ։

Սակայն այս գործընթացներից անկախ՝ Ռուսաստանը մնում է Հայաստանի հիմնական առևտրային գործընկերը։ Ըստ Հայաստանի վիճակագրական կոմիտեի՝ անցյալ տարի Ռուսաստանին բաժին է ընկել հարավկովկասյան հանրապետության առևտրաշրջանառության ավելի քան 41%-ը (12.4 միլիարդ դոլար, որից 3.1 միլիարդ դոլարը կազմել է հայկական արտահանումը), մինչդեռ 2023 թվականի նույն ժամանակահատվածում այն կազմել է 37% (7.9 միլիարդ դոլար): 2022–2023 թվականների համար կուտակված ռուսական ներդրումների ծավալը նույնպես աճել է 2 անգամ՝ հասնելով 4 միլիարդ դոլարի։ Սակայն, ռուս-հայական առևտրաշրջանառության աճը տեղի է ունեցել հիմնականում մի շարք արևմտյան ապրանքների՝ ռուսական շուկա և ռուսական ապրանքների միջազգային շուկաներ Հայաստանի տարածքով վերաարտահանման շնորհիվ, նշվել է զեկույցում։

Ըստ քաղաքագետ և կովկասագետ Արթուր Աթաևի՝ Հայաստանի ղեկավարությունը վաղուց է հող նախապատրաստում Հնդկաստանի հետ ռազմատեխնիկական համագործակցության համար։ Նրա խոսքով՝ այս ռազմավարությունը երկարաժամկետ է և ուղղված է զենքի մատակարարման աղբյուրների դիվերսիֆիկացմանը և Հայաստանի քաղաքական կախվածության նվազեցմանը Ռուսաստանից։ Ֆրանսիային նույնպեսներգրավված է այս շղթայում, սակայն, ըստ Աթաևի, Երևանը հետաքրքրված չէ այս ոլորտում Մոսկվայի հետ կապերը լիովին խզելով։

Փորձագետ Ստանիսլավ Պրիտչինի խոսքով՝ Ֆրանսիական և հնդկական զենքերը չեն կարողանա լիովին փոխարինել ռուսական և խորհրդային զենքին հայկական բանակում, ուստի՝ մատակարարումների դիվերսիֆիկացման միտումն ավելի հավանական է, որ քաղաքական նշանակություն ունենա։ « Հայկական զինված ուժերը դեռևս հետևում են ՀԱՊԿ չափանիշներին, իսկ Գյումրիում ռուսական ռազմաբազայի առկայությունը մնում է Մոսկվայի և Երևանի միջև համագործակցության կապող օղակ։ Հետևաբար, ռուսական մասնաբաժինը հայկական զենքի շուկայում վաղ թե ուշ կվերականգնվի», – նշել է փորձագետը։

Պրիտչինի խոսքով՝ Հայաստանը մինչ օրս կարողացել է իր համար տեղ ապահովել որպես Ռուսաստանի և արտաքին աշխարհի միջև առևտրի տարանցիկ կետ։ Այս փուլում Մոսկվան և Երևանը հետաքրքրված են համագործակցության այս ձևաչափը պահպանելով, սակայն, եթե հակառուսական պատժամիջոցները վերացվեն կամ դրանք շրջանցելու ուղիները փակվեն, առևտրաշրջանառության ցուցանիշները կնվազեն և, հավանաբար, կվերադառնան մինչև 2020 թվականը եղած մակարդակին։