«Բոլորի կողմից մոռացված»․ խաղաղության ներկայիս համաձայնագիրը չի լուծում հակամարտության հիմնական խնդիրը և Ալիևին դարձնում է հաղթող․ The Christian Post
Բոլորի կողմից մոռացված էթնիկ զտումներից մազապուրծ արցախցիներն իրենց անտեսված են զգում հայկական խաղաղության համաձայնագրում․ գրում է The Christian Post-ը։
Ինչպես նշվում է, ծնված և մեծացած իր հին քրիստոնեական հայրենիք Արցախում՝ 34-ամյա իրավաբան և մարդու իրավունքների պաշտպան Մարինա Սիմոնյանն իր ամբողջ կյանքն անցկացրել է բռնության և հակամարտության ստվերի տակ՝ անցնելով երեք տարբեր պատերազմների միջով։
Ինչպես շատերի համար Արցախի Հանրապետությունից, նրա համար նույնպես հեշտ չէր խոսել այն սարսափների մասին, որոնք տեղի են ունեցել 2023 թվականի սեպտեմբերին Ադրբեջանի կողմից ներխուժումից առաջ և դրա ընթացքում, ինչը ստիպել է ավելի քան 120,000 մարդու փախչել։ Սակայն սրանք պատմություններ են, որ աշխարհը պետք է լսի։
«Որպես փաստահավաք խմբի անդամ՝ ես տեսել և ականատես եմ եղել այնպիսի իրավիճակների, որոնք մարդ չէր կարող պատկերացնել նույնիսկ իր ամենավատ մղձավանջում… Այն, ինչ մենք տեսանք, թե իրականում ինչ տեղի ունեցավ, պարզապես Ադրբեջանի հարձակումն էր խաղաղ քաղաքացիների դեմ», – նշել է Սիմոնյանը։
Չնայած նման հիշողությունները դժվար է պատմել, Սիմոնյանի կարծիքով՝ կարևոր է, որ իր ժողովրդի դաժան իրականությունը չմոռացվի միջազգային հանրության կողմից, քանի որ աշխարհի ամենահին քրիստոնեական երկրներից մեկի մշակութային ոչնչացումը վերջին երկու տարիներին քիչ ուշադրության է արժանացել՝ խեղդվելով այլ համաշխարհային ճգնաժամերի պատճառով։
Արցախի վտարանդի կառավարության ղեկավարները նույնպես իրենց դժգոհությունն են հայտնել օգոստոսի 8-ին Սպիտակ տանը նախագահ Դոնալդ Թրամփի միջնորդությամբ Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև կնքված խաղաղության համաձայնագրի և փոխըմբռնման հուշագրի վերաբերյալ։ Դրանք անտեսում են Արցախի ժողովրդին և ամրապնդում Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևի ռեժիմի ղեկավարությամբ նրանց նկատմամբ իրականացված անարդարությունները։
Սիմոնյանի խոսքով՝ շրջափակման ընթացքում քաղաքացիական բնակչությունը զրկված է եղել սննդից, տաք ջրից, բենզինից և էլեկտրաէներգիայից։ Երեխաները ստիպված էին դպրոց գնալ ոտքով՝ սառնամանիքի պայմաններում։ Այս ընթացքում հղի կանանց համար լուրջ խնդիրներ կային՝ բենզինի և սննդի պակասի պատճառով։ Նրանք ստիպված էին կիլոմետրեր քայլել հիվանդանոց հասնելու համար, և շատերը բախվում էին վիտամինների պակասի խնդրին, ինչի հետևանքով կորցնում էին իրենց երեխաներին։ 2020-2023 թվականների միջև գրանցվել են նաև գերիներ վերցնելու, շրջափակում կիրառելու և մարդու իրավունքների այլ լուրջ խախտումներ։
«Մենք ստիպված էինք լքել մեր հազարամյա պատմությունը, ամեն ինչ, ինչ ունեինք՝ մեր եկեղեցիները, մեր գերեզմանները, մեր պատմությունը, մեր հիշողությունը, ամեն ինչ։ Մենք ստիպված էինք լքել Արցախը», – նշել է Սիմոնյանը։
The Christian Post-ը նկատում է, որ, չնայած վաշինգտոնյան գործարքի շատ մանրամասներ վերջնական չեն և կհստակեցվեն հաջորդ մի քանի ամիսների կամ տարիների ընթացքում, գործարքը կբավարարի Ադրբեջանի պահանջը՝ Հարավային Հայաստանի միջով տրանսպորտային երթուղի կառուցելու վերաբերյալ։ Այն կապելու է Ադրբեջանն ու Թուրքիան, որը կկառավարվի Միացյալ Նահանգների կողմից, ինչը կարող է Հայաստանին որոշակի փաստացի անվտանգություն տալ, քանի դեռ ԱՄՆ-ն տնտեսական շահագրգռվածություն ունի տարածաշրջանում: Այնուամենայնիվ, գործարքը չի ներառում արցախցի փախստականների վերադարձի իրավունքը, ինչպես նաև Ադրբեջանի մայրաքաղաք Բաքվում գերի պահվող մոտ երկու տասնյակ արցախահայերի ազատ արձակումը: Բացի այդ՝ շատ հայեր չեն վստահում Ալիևին և Ադրբեջանին, որ նրանք կպահպանեն համաձայնագիրը:
Այժմ Արցախի բնակիչները՝ որպես փախստականներ, ապրում են Հայաստանում։ Արցախի վտարանդի կառավարության ղեկավարները պնդում են, որ իրենց գործը և Արցախ վերադառնալու իրավունքի համար պայքարն այլևս չեն աջակցվում խաղաղության ձգտող Հայաստանի կառավարության կողմից։
«Նախևառաջ, կառավարության և միջազգային գործիչների կողմից աջակցության բացակայության պատճառով, թվում է, թե մեզ բոլորը մոռացել են ընդամենը երկու տարի անց», – նշել է Արցախի մարդու իրավունքների պաշտպան Գեղամ Ստեփանյանն ԱՄՆ-ում գործող քրիստոնեական իրավապաշտպան խմբերի, մեդիա ընկերությունների և քաղաքական խմբերի ներկայացուցիչների հետ հանդիպման ժամանակ։
Ստեփանյանի խոսքով՝ Հայաստանում որպես աշխատողներ գրանցված է ընդամենը 20,000 արցախցի փախստական, և նրանց զբաղվածությունը խթանելու համար որևէ կոնկրետ կառավարական ծրագիր չկա։
Թեև գոյություն ունի փախստականներին բնակարանով օգնելու ծրագիր, Ստեփանյանի խոսքով, այն ունի դրույթներ, որոնք ընդունելի չեն Արցախից տեղահանված շատերի համար։
«Օրինակ՝ դա պահանջում է Հայաստանի քաղաքացիություն ստանալ։ Եվ արցախցիների շրջանում կա մտահոգություն, որ Հայաստանի քաղաքացիություն ստանալը կվնասի մեր վերադարձի իրավունքին: Կարծում եմ՝ սա սոցիալ-հոգեբանական մակարդակի բան է, բայց միջազգային իրավունքը դեռևս ասում է, որ վերադարձի իրավունքը միշտ կա: Եթե այնտեղ սեփականություն ունեք, եթե դա ձեր հայրենիքն է, դուք միշտ իրավունք ունեք վերադառնալու: Բայց մարդիկ կարծում են, որ 070՝ Արցախի կոդով անձնագիր պահելը վերջին կապն է: Այսպիսով՝ մարդիկ վախենում են հրաժարվել այս փաստաթղթից», – նշել է Ստեփանյանը:
Որպես օմբուդսմեն՝ Ստեփանյանն իր գլխավոր նպատակն է համարում ապահովել, որ միջազգային հանրությունը չփակի Արցախի էջը։ Նա ցանկանում է, որ աշխարհի քրիստոնյաները բարձրաձայնեն Ադրբեջանի կողմից Արցախում հայկական մշակութային ժառանգության ոչնչացման մասին։ Նա նաև կոչ է անում միջազգային գործիչներին պաշտպանել երկու տասնյակ արցախահայ պատանդների ազատ արձակումը, որոնք անօրինականորեն տարվել են Բաքու և ենթարկվում են այն բանին, ինչը Եվրախորհրդարանն անվանում է «կեղծ դատավարություն»։
Արցախի ղեկավարները հիասթափություն են հայտնել, որ պատանդների ազատ արձակումը չի ներառվել օգոստոսի 8-ին Սպիտակ տանը ստորագրված համաձայնագրի և փոխըմբռնման հուշագրի պայմաններում։ Նրանք կարծում են, որ Թրամփը կպնդեր նրանց ազատ արձակման հարցում, եթե Հայաստանի կառավարությունը դա խնդրեր։
Արտակ Բեգլարյանը, ով 2021-2022 թվականներին եղել է Արցախի նախկին պետնախարար, նշել է․ «Ցավոք, ներկայիս կառավարությունը ճանաչեց Արցախը որպես Ադրբեջանի մաս՝ միջազգային հանրությանն ազդանշան տալով, որ Ադրբեջանի և Հայաստանի միջև հակամարտություն չկա։ Եվ Հայաստանը չի վիճարկում որևէ տեսակի իրավունք, վերաբերմունք, անվտանգության հարցեր և այլն արցախցիների նկատմամբ»։
Բեգլարյանի խոսքով՝ Արցախի ժողովուրդը խաղաղություն է ցանկանում ավելի շատ, քան որևէ մեկը, բայց խաղաղության ներկայիս համաձայնագիրը չի լուծում «հակամարտության հիմնական խնդիրը» և, ըստ էության, Ալիևին ու Ադրբեջանին դարձնում է «հաղթող»։
«Ադրբեջանն ամեն ինչ արել է մինչև հիմա, ինչ ցանկացել է, և նրանք օգտագործում են ուժ կիրառելու վախը Հայաստանի նկատմամբ», – նշել է Բեգլարյանը։ Նրա խոսքով՝ նման անպատժելիությունը թույլ է տվել Ալիևի ուժերին շարունակել շատ բացահայտ կերպով ոչնչացնել հին հայկական եկեղեցիները, խաչքարերը, մշակութային հուշարձանները և գերեզմանատները։
Արցախի ղեկավարները մեղադրում են նաև Ադրբեջանին հայատյաց քաղաքականություն վարելու համար։
