Սպառողականությունը որպես գենետիկ կոդ. ինչպե՞ս հասանք այս վիճակին
2022-ի հոկտեմբերի 7-ին Պրահայում, Արցախը Ադրբեջանին սկուտեղի վրա մատուցելով, Փաշինյանը կարծում էր, որ կիրթ ու կառուցողական Ալիևը կբավարարվի դրանով ու այլևս կդադարեցնի իր առաջխաղացումը։ Հիմա չարժե խոսել, որ արդեն իսկ կային բոլոր նախադրյալներն այդպես չմտածելու, քանի որ դրան զուգահեռ թշնամին նստած էր Սյունիքում, Ջերմուկում, Կութում։ Պատմությունը յուրատեսակ հատկություն ունի՝ պարբերաբար կրկնվելու։ Ու այստեղ որևէ մոգական բան չկա։ Ընդամենը մարդն իր էությունը չի փոխել նստակյաց ու հողագործ դառնալուց ի վեր։ Գուցե համակեցության կանոններն են փոխվել, բայց մարդը՝ չէ։
Վերջերս շատ են խոսում Մեծ Բրիտանիայի նախկին վարչապետ Նևիլլ Չեմբեռլենից։ Իշխանությունը տարբեր կերպ փորձում է արդարացնել նրան ու վեր հանել նրա թաքնված տաղանդն ու ծրագիրը։ Եթե նրանց գրառումից հանում ես Նևիլլ Չեմբեռլեն անուն ազգանունը ու տեղը դնում ես Նիկոլ Փաշինյան, պատկերն ավելի ամբողջական է դառնում։ Նույնիսկ պարզ է դառնում այդ գրառման նպատակը, թե բա՝ Փաշինյանն ինչ-որ թաքնված ծրագիր ունի։ Ի՞նչ արեց Չեմբեռլենը։ Նա պատմության մեջ մտել է որպես Մյունխենյան պակտի կամ Մյունխենյան դավադրության համար մեկ հեղինակ, որով դրվեց Երկրորդ աշխարհամարտի հիմքը։ 1938 թվականի սեպտեմբերի 29-ի լույս 30-ի գիշերը Անգլիայի, Ֆրանսիայի, Իտալիայի ու Երրորդ ռեյխի մեջ կնքվեց մի պայմանագիր, համաձայն որի՝ Գերմանիային էր բռնակցվում Սուդեթի մարզը՝ առանց Չեխոսլովակիայի կարծիքը հաշվի առնելու։ Ինչպես հետագայում տեսնում ենք Չեմբեռլենի հուշերից, նա խորապես համոզված էր, որ Հիտլերը կբավարարվի միայն Սուդեթի մարզով ու չի կլանի ամբողջ Չեխոսլովակիան, չնայած որ պայմանագրի համաձայն Չեխոսլովակիայից տարածքներ էին ստանում նաև Լեհաստանն ու Հունգարիան։ Հիտլերը մնացածը կլանեց պայմանագրից ընդամենը մի քանի ամիս անց։ Բայց Չեմբեռլենը մինչև վերջ չէր ուզում հավատալ, որ դա հնարավոր է։
Վերադառնանք Փաշինյանին։ Նա վստահ է, որ Ալիևը կբավարարվի միայն Տավուշի անկլավներով ու Տիգրանաշենով, պլյուս սահմանամերձ չորս գյուղերով։ Հետաքրքիր է՝ ինչի՞ վրա է հույս դրել Փաշինյանը։ Ի՞նչ միջազգային լեգիտիմությունից է խոսում Փաշինյանը։ Սուդեթը լրիվ լեգիտւմորեն պատկանում էր Չեխոսլովակիային, բայց դա չխանգարեց ոչ Հիտլերին, ոչ էլ միջազգային հանրությանը, որոնք, ի դեպ, պայմանագրով այդ ամենի երաշխավորներն էին, խլել այդ տարածքը։ Մի՞թե Փաշինյանը հավատում է, որ Ալիևը բավարարվելու է այդքանով։ Ինչի՞ վրա է հույսը դրել։ Սրանք հարցեր են, որոնք մնում են օդից կախված։ Բայց մի ուրիշ հարց էլ կա, որ օդում է՝ ինչպե՞ս ու ինչի՞ այս օրին հասանք։ Այս հարցին պատասխանելու համար պիտի մի փոքր երկար խոսել։ Հաճախ ենք քննարկումներում նշում, որ այս օրին հասնելու պատճառը սպառողական հասարակություն ունենալն է: Ու այս պատճառաբանությունն այնքան տարածվեց, որ արդեն կիրառվում է տեղի, թե անտեղի: Ոնց ասենք՝ քվանտային ֆիզիկան, Օվերտոնի պատուհանը ու էլի նման լիքը՝ շատերի համար անհասականալի բաներ: Նախ, եկեք մեկընդմիշտ հասկանանք, որ սպառողականությունը վատ բան չէ ու պետք չէ այն կիրառել որպես հանրային հարթակում հայհոյանքի այլընտրանք: Սպառողականությունը մարդու, որպես կենսաբանական տեսակ, բնական վիճակն է, էվոլյուցիոն ճանապարհով ձևավորված բնազդ, որի հետ ոչինչ անել չենք կարող: Այն ոչ մի տեղ չի կորում: Դա ձևավորվել է, երբ մարդը դեռ հավաքիչ ու որսորդ էր, ու չի վերացել ո՛չ հողագործական, ո՛չ կրոնական, ոչ էլ գիտական հեղափոխությունների ժամանակ: Երբ որևէ այլընտրանք չես առաջարկում հասարակությանդ, ավելի քան բնական է, որ վերադառնալու է իր գործարանային կարգավորումներին: Որովհետև, եթե առանց գաղափարախոսության կամ կայուն գիտական ինստիտուտների մարդը կարող է ֆիզիկապես գոյատևել, ապա սոված, դա մի փոքր դժվար է պատկերացնելը: Այնպես որ, սպառողական են աշխարհի բոլոր, բացառապես բոլոր հասարակությունները: Եթե չես ուզում, որ հասարակությունդ լինի սոսկ մթերք սպառող մարդկանց ինչ-որ կույտ, ունես 2 ճանապարհ․
- Գեներացնել գաղափար, սահմանել ազգային երազանք, ու հանրությանդ համոզել, ստիպել, բացատրել, որ պետք է ապրել, արարել ու, եթե կա անհրաժեշտություն, մեռնել հանուն էդ երազանքի ու գաղափարի:
- Ունենալ հզոր գիտություն, ստեղծել արժեք ու սպառողից վերածվել հրամցնողի:
Հիմա եկեք դիտարկենք այս երկու կետերն առանձին-առանձին: Ես հաճախ նշում եմ, որ անկախությունից ի վեր այս պետությունում գաղափար չգեներացվեց, դրա համար էլ հասանք այս օրին: Կներեք, բայց ես մի քիչ կիսատ եմ արտահայտել միտքս: Մեր պատմության ընթացքում, երբ ունեցել ենք քիչ թե շատ անկախ պետականություն ու սուվերենություն, երբեք, երբեք գաղափար չի գեներացվել, от слово совсем: Այդ պետությունները երբեք չեն ստեղծվել գաղափարի հիմքի վրա, ոչ էլ հետագա ընթացքն է եղել ինչ-որ իդեոլոգիայի ծիրում: Էնպես որ, գաղափարական ինստիտուտներն ու պայքարները մեր մասին չեն: Մենք սովորաբար անկախություն ձեռք ենք բերել կա՛մ երջանիկ պատահականության, կա՛մ հզոր կայսրությունների թուլանալու ու մասնատվելու արդյունքում, որի տիրապետության տակ ենք եղել նախկինում: Այս ամենից կարելի է առանձնացնել միայն Կիլիկյան Հայաստանը, բայց անձամբ Կիլիկիան միշտ դիտարկել եմ, որպես առանձին սոցիումի ու լրիվ առանձին մտածողության հետևանք, որը հայ ազգի հետ կապ ուներ միայն այնքանով, որքանով, որ բնակիչներն ու ղեկավարներն ունեին հայկական ծագում:
Մեր պատմության ընթացքում հանուն գաղափարի պայքարը եղել է բացառապես ազգային-ազատագրական ծիրում: Կամ էլ մեզ հրամցվել է այն պետությունների կողմից, որոնց տիրապետության տակ եղել ենք: Իսկ ազգային-ազատագրական գաղափարները լուծում էին միայն լոկալ ու խիստ կենսական՝ ապրել-չապրելու խնդիր ու, սովորաբար, մարում էին պայքարի ավարտվելուն, պարտվելուն կամ մարելուն զուգընթաց: Իսկ պայքարներն էլ հիմնականում բավարարվել են մինիմալ գոլով՝ հաճախ օբյեկիվ պատճառներով, հաճախ էլ մեր անուղեղության ու անպատասխանատվության պատճառով: Մնացած, ազգային-ազատագրական կարճաժամկետ պայքարների ու էլ ավելի կարճաժամակետ պետական միավորներ ունենալու արանքում մենք ապրել ենք այնպես, ինչպես այսօր: Ունեցել ենք պանդուխտներ, որոնց մի մասը վերածվել է խաչագողների, երկրում էլ ապրել է ամենախեղճուկրակ զանգվածը՝ օրվա մի փոր հացի կարոտ, դրան էլ գումարվել են տարատեսակ զորքերի ու պատերազմների՝ մեր վրայով արած մարշ-բրասոկները: Ու այսպես մի կերպ եկել-հասել ենք Խորհրդային Միություն: Ու այն բարիքը, որը կարողացել ենք ինչ-որ կերպ ստեղծել ու գեներացնել այդ պետության տիրապետության ժամանակ, դա եղել է այն պատճառով, որ էլիտայի մեծ մասն իրեն համարել է հենց այդ հսկա պետության, ինչ-որ հսկայական մեխանիզմի մաս, ու գործել է հանուն այդ գաղափարի, ու հայկականություն այդ ամենում քիչ կար:
Իսկ ինչու՞ գաղափար չի գեներացվել: Ու նորից պիտի վերադառնանք պատմությանը: Կան երկու տեսակի ազգեր՝ հումանիտար ու տեխնոկրատ: Առաջիններում գերակշռում են հանրահայտ նկարիչները, գրողները, փիլիսոփաները, ռեժիսորները և այլն: Երկրորդում՝ գիտնականները, ինժեներները և այլն: Ազգի որակը որոշվում է հենց նրա հումանիտար արժեքներով: Բայց, որպեսզի ունենաս նման մշակույթ ու արվեստ, պիտի համապատասխան պատմություն էլ ունենաս, քանի որ արվեստը էդ պատմության ու հենց անձի ապրվածի արտացոլումն է՝ գեղարվեստական մոտիվներով: Մենք դա չունենք, որովհետև, եկեք անկեղծ լինենք, 3000 տարվա պատմություն ունեցող ազգի համար ինչ-որ շատ աղքատ պատմություն ունենք, ու հպարտանալու էլ՝ քիչ բան: Փոխարենը մի աշխարհ ողբ, որն ի տո էլի արժանապատվությամբ չենք տարել: Իսկ ինչպես ասում են՝ «Война и мир» գրելու համար, դու պիտի Նապոլեոնին հաղթած լինես: Ընդհանուր, համաշխարհային գաղափարական շարժումներն էլ Հայաստանի ու հայերի կողքով են անցել՝ լուսավորականներ, յակոբինյաններ, ռենեսանս և այլն: Իսկ ինչն էլ փորձվել է առաջանա հենց բուն Հայաստանում ու իր մեջ կրի հայկականությունը, անմիջապես վիժեցվել է եկեղեցու կողմից: Օրինակ՝ Թոնդրակյան շարժումը, որը որակեցին որպես աղանդ ու այդ մարդկանց ոչնչացրեցին: Մենք դասվում ենք տեխնոկրատ ազգերի շարքին, բայց շա՜տ մեծ վերապահումներով: Եթե ֆիզիկայի տեսանկյունից ենք նայում, կա պոտենցիալ ու կինետիկ էներգիա: Պոտենցիալ էներգիան ինքն իրենով ոչ մի բան է, եթե դրան չես ուղղորդում, կամ ինչ-որ կերպ չես օգտագործում: Այն կա, բայց ոչ մեկին պետք չէ: Նույնն էլ մեր տեխնոկրատական ձիրքն է:
Հիմա կամաց-կամաց մոտեցանք երկրորդ կետին: Ինչու՞ մենք չունենք զարգացած գիտություն: Նախ, համաշխարհային մակարդակում գիտության զարգացումը շա՜տ կոպիտ ձևով կարելի է բաժանել երկու փուլի՝ մինչև արդյունաբերական հեղափոխությունը, ու դրանից հետո: Մինչև հեղափոխությունը գիտության զարգացումն ինչ-որ սպոնտան, ձեռքի հետ մի բան էր, քանի որ ամեն ինչ Աստծո հույսին էր ու եկեղեցին համառ պայքար էր մղում գիտնականների դեմ: Քիչ թե շատ անկախ պետական միավորներ, ցավոք սրտի, մենք ունեցել ենք հենց այդ շրջանում: Ինչու՞ եմ դա շեշտում, որովհետև զարգացած գիտությունը ոչ թե տաղանդավոր գիտնականներն են, այլ շատ կոնկրետ ինստիտուտները, որոնք կարող են լինել բացառապես անկախ պետականության պայմաններում: Արդյունաբերական հեղափոխությունից հետո մենք գրեթե միշտ, թեթև պաուզաները չհաշված, եղել ենք հիմնականում Ցարական Ռուսաստանի տիրապետության տակ: Բնականաբար, գիտության զարգացումն էլ որևէ կերպ չէր նպաստելու առանձին հայությանը: Հայերը լինելու էին Ցարական կայսրության զարգացած գիտության սպառող:
Հետո եկավ Խորհրդային Միությունը: Ստեղծվեցին ինստիտուտներ, առանձին Խորհրդային Հայաստանում էլ սկսեց զարգանալ գիտությունը ու շատ մեծ թափով․ դա նույնպես ընդհանուր մեծ մեխանիզմի մի փոքր մաս էր: Բայց կար տարբերություն: Տաղանդավոր գիտնական դառնալու ու անուն հանելու համար, միշտ չէր, որ պետք էր ֆիզիկապես գտնվել Մոսկվայում՝ չնայած դա միշտ լրացուցիչ լգոտաներ է տվել: Ու մեր բոլոր համազգային գաղափարներն ու ազգային էլիտան էլ ձևավորվեց հենց Խորհրդային Միության շրջանում: Արցախյան ազատամարտի գաղափարախոսությունն էլ գեներացվեց հենց ԽՍՀՄ տարածքում ու նորից այն ազգային-ազատագրական էր, ու, ինչպես տեսանք, մարեց, վերացավ պայքարի թվացյալ ավարտից հետո: Շատ վատ բան կասեմ, բայց ինձ թվում է, որ այդ գաղափարի գեներացմանը նույնիսկ կողքից օգնել են (բնավ չեմ փորձում նսեմացնել պայքարի դերն ու նշանակությունը): Այս համոզմանը եկել եմ մի պատճառով: Եթե սա օրգանիկ կերպով գեներացված գաղափար լիներ, մարդիկ չէին ատի այդ գաղափարի ու պայքարի արդյունքում ծնված զավակին ու այսքան հեշտությամբ չէին հրաժարվի:
ԽՍՀՄ-ը փլուզվեց ու իր հետ տարավ ամեն ինչ: Մենք ստացանք պետականություն ու ազատագրված Արցախ: Բայց, այն գրեթե ոչ մեկին պետք չէր: Ամենահասարակ օրինակը: Հասարակության մեջ 90-ականները ընկալվում են, որպես դժոխային տարիներ՝ մութ ու ցուրտ, տալոնով հաց, հերթեր և այլն: Այս ամենը կար, բայց հենց 90-ականներին էլ մենք կերտեցինք մեր ամենամեծ հաղթանակը: Բայց 90-ականներն այդպես էլ չընկալվեցին, որպես հաղթանակի տարիներ: Ու նորից սկսեցինք մեզ կերակրել միֆերով, քանի որ, երբ բովանդակային ոչինչ չունես, ստիպված ոգու սովը լրացնում ես տարատեսակ ապուշ միֆերով: Դրանցից մեկն էլ, թե կատարվեց մեր երազանքը ու ունեցանք անկախ պետականություն: Մի քիչ շատ գռոտեսկային վարվելակերպ չի՞ երազանքի հետ: Կներեք, բայց հազիվ թե մեր ազգը երբևէ երազել է անկախ պետականության մասին: Անհատները միշտ, բայց որպես սոցիում՝ երբեք: Մենք ստացանք անկախություն, հետն էլ, որպես բոնուս՝ փլուզված տնտեսություն, պատերազմ ու շրջափակում: Սրանք օբյեկտիվ պատճառներն են, բայց սրան էլ գումարվեցին տոտալ բեսպրեդելը, իսկական թալանն ու տոտալ անգործությունը: Հաղթանակը գաղափարապես ամրապնդելու փորձ անգամ չարվեց: Ի՞նչ ունեինք արդյունքում. հասարակություն, որը չունի պետականության հանդեպ գենետիկ որևէ բնազդ, որովհետև այն շարունակական գործընթաց չի եղել երբեք: Պետություն ունենալը մեր ազգի համար չի եղել իդեաֆիքս, այլ, կրկնում եմ, եղել է երջանիկ պատահականությունների ու աստղերի ճիշտ դասավորվելու արդյունք: Ոչ ավելին: Հա ցավոտ է, բայց եկեք առերեսվենք ինքներս մեզ հետ:
Այս ամենին էլ գումարվեց սոցիալ-տնտեսական ծայրահեղ վատ վիճակն ու Ղարաբաղը, որպես խանգարող հանգամանք դիտարկելու պետական մակարդակի քարոզը: Վերջ: Դագաղի առաջին մեխը խփվեց ու լավ էլ խորը գնաց: Արցախն ու Հայաստանի Հանրապետությունը հասարակության համար չդարձան արժեք, քանի որ դրանց պատճառով զրկվել էին խորհրդային տարիներին իրենց ունեցած հարմարավետ ու անդարդ կյանքից: Հայրենասիրությունն էլ մարդկային վեհագույն արժեքից վերածվեց պաթետիկ ֆրիկների ինչ-որ դավանանքի, ու հաճախ իսկապես դառնում էր սրիկայի վերջին հանգրվանը: Արժեզրկվեց ամեն ինչ: Եկան հաջորդները, բայց երկարաժամկետ ծրագրեր այդպես էլ ոչ ոք չկազմեց՝ ոչ գիտությունը հզորացնելու, ոչ էլ հասարակությանը գաղափարապես ամրացնելու համար: Ազգային երազանք չսահմանվեց, ու այդ երազանքը դարձավ միայն թանկանոց երշիկն ու հարևանի գնած «Մերսեդեսը»: Էսպիսի խոսք կա՝ դարդերս քիչ էր, հարևանս էլ ավտո առավ: Սա լավագույնս ցույց է տալիս մեր հասարակության գերակա նարատիվը: Նյութական արժեքներ ու նախանձ:
Նման հասարակությունում երկարաժամկետ ծրագիր չէր էլ կարող կազմվել, քանի որ էլիտան էլ լուսնից չէր իջել, այդ նույն հասարակության արժեհամակարգի կրողն էր: Բոլոր ծրագրերը՝ լավ, թե վատ, ինչ-որ լոկալ, տեղային խնդիր լուծող ծրագրեր էին: Ոչ ոք երբեք չի մտածել ընդհանուր, համազգային շահի ու երազանքի մասին: Բոլորը սահմանափակվեցին միայն իրենց կառավարման 5 կամ 10 տարիներով: Իսկ մեր փրկությունը միայն երկարաժամկետ ծրագրերն են, բայց դրանց համար արդեն ո՛չ ժամանակ ունենք, ո՛չ ռեսուրս, ո՛չ համբերություն։ Ու հասարակությունը դարձավ անընդհատ փոփոխվող կառավարությունների ծրագրերի փորձադաշտ: Սրան գումարած գիտության մասին մոռացան, ու արժեք ստեղծողից վերածվեցինք արդեն խորքային սպառողի: Ու էլիտան էլ Վիկտոր Համբարձումյանից սահուն անցավ օրինակ՝ շարքային օլիգարխի որդուն։ Նախկին էլիտան էլ, որը քիչ թե շատ ինչ-որ գաղափարների կրող էր, դուրս մղվեց խաղից: Ու սա ավելի խորացրեց մեր հասարակության սպառողականությունը, որովհետև սկսեց խորանալ հարուստներ-աղքատներ հավերժ անջրպետը: Ու մեր հասարակությունը սեփական երազանքի ու գաղափարների համար պայքարելու փոխարեն վերածվեց ռուսական ու արևմտյան գաղափարախոսությունների մարտադաշտի: Սա պարարտ հող էր արտասահմանյան գործակալների համար: Ու դա իր ծիլերը տվեց՝ սկսած 2008 թվականից: Հետո հարաբերական անդորրն էր ու տասը տարի անց ինչ-որ մեկը Նիկոլին բերեց ազգի գլխին՝ դրանով խփելով դագաղի վերջին մեխը:
Հասարակությունը հիմա էլ սպասում է ինչ-որ փրկչի, ինչ-որ երրորդ ուժի, ինչպես մեր գոյության բոլոր հազարամյակներում: Բայց մարդիկ գրեթե պատկերացում չունեն, թե ինչպես են ձևավորվում էլիտաները:
Նախ, դրանց համար պետք են ռեսուրսներ, առաջին հերթին՝ փող: Երկրորդ, դրա համար պետք է ժամանակ, որը մենք ընդհանրապես չունենք: Երրորդ, 2.5 միլիոն բնակչություն ունեցող երկրում բոլորովին նոր քաղաքական ուժի սպասելը անմտություն է: Դրա համար պետք է հավաքել նոր ծնված երեխաներին, մեծացնել ինկուբատուրի նման մի տեղում, որ որևէ կապ չունենան որևէ գործող ուժի հետ, հասցնել հասունության տարիքի, կրթել և այլն, և այլն և այլն ու սենց լիքը ուտոպիստական ու ապուշ բաներ:
Հակառակը չի լինում, չի գալու մի էնպիսի ուժ, որը չկրի այս հասարակության արդեն վաղուց փտած արժեհամակարգը ու կապ չունենա նախկինում եղած որևէ քաղաքական ուժի հետ: Այնպես որ, մոռացեք, փրկիչ չի գալու: Մեզ փրկիչներ պետք չեն, մեզ պետք են աշխատողներ: Սրանք սուբյեկտիվ պատճառներն էին: Կան նաև օբյեկտիվ պատճառներ: Մենք անկախություն ստացանք այնպիսի մի ժամանակաշրջանում, երբ կար երկու գլոբալ ճգնաժամ: Առաջինը՝ գաղափարի կրիզիսն էր, քանի որ իշխանության էին եկել տեխնոկրատները: Այնպես չէ, որ ես դեմ եմ տեխնոկրատներին, բայց տեխնոկրատական իշխանությունն աշխատում է այնպիսի պետություններում, որտեղ կա հզոր գիտություն, գաղափարախոսությունն էլ ժամանակին բավականին կայուն հասարակություն է ստեղծել: Այսինքն՝ գաղափարը մարում է ամբողջ աշխարհում: Ճիշտ է, ժամանակ առ ժամանակ սպրդում են որոշակի թերմացքներ, բայց դրանք միայն վկայում են կուռ գաղափարի հոգեվարքի մասին: Երկորդը պետության, որպես կոնգլոմերացիայի, ճգնաժամն էր: Վախենալու բան եմ ասում, բայց պետություն կոչված ինստիտուտը, որպես կոնգլոմերացիա, իրենը վաղուց արդեն սպառել է: Ու դրա առաջին ազդանշանը եղավ առաջին աշխարհամարտը:
Կայսրություններին սովորած մարդկությունը կործանեց կայսրությունը, բայց մեզ ժառանգություն մնաց դրա արժեհամակարգը (ըստ Հարարիի): Բոլոր արժեքները, որոնք դավանում է այսօր մարդկությունը, դրանք կայսրություններից մնացած արժեքներն են, ու կայսերական արժեհամակարգով մարդիկ սկսեցին պայքարել կայսրությունների դեմ՝ ընդհուպ այն հավասարեցնելով ֆաշիզիմին: Մարդիկ գնալով ավելի ինքնաբավ դարձան, ու պետության դերը սկսեց նվազել նրանց կյանքում, ընդհուպ՝ անիմաստության աստիճանի: Կորոնավիրուսը ցույց տվեց, սակայն, որ գերիշխող է մնացել, կամ վերադարձել է ազգային տարրը: Գուցե տրանսֆորմացիան կհանգեցնի մեկ այլ ինստիտուտի, գուցե դա կլինի հենց ազգային տարրի վրա, բայց կլինի ոչ թե պետություն, այլ, որևէ այլ բան: Թե ինչ՝ չգիտեմ: Նույնիսկ չգիտեմ, դա լա՞վ է, թե՞ վատ: Ինձ թվում է՝ դա անկասելի գործընթաց է: Ու այս ամեն ինչն էլ գումարային առումով բերեց ու հանգեցրեց նրան, ինչին այսօր ականտես ենք լինում: Ու ամենավատը գիտե՞ք որն է, որ մենք и это переживем ու կապրենք մինչև մարդկության օրերի ավարտը, որովհետև դա մեր անեծքն է:
Հազարամյակներ շարունակ ո՛չ արժանապատիվ ապրելու կամք ու ցանկություն ունեցանք, ո՛չ էլ՝ արժանապատիվ մեռնելու: Տակը մնում է քըռքաշ ապրելը:
Աղվան Ասոյան
(Սյունակում արտահայտված մտքերը պատկանում են հեղինակին և կարող են չհամընկնել խմբագրության տեսակետների հետ):
