ABC ինտերվյուի հյուրն այսօր գեղանկարիչ, լուսանկարիչ Սամվել Սևադան է։ Նկարիչը վրդովված է այն անհանդուրժողականության մթնոլորտից, որն այսօր տիրում է Հայաստանում։ Նկարիչը մարզեր կատարած իր շրջայցերի ժամանակ ցավով է արձանագրել, որ ժողովուրդը բարկացած է, բորբոքված է և չի կարողանում լսել մեկը մյուսին։ Նկարչին անհանգստացնում է նաև վերաբերմունքը մշակութային հուշարձանների նկատմամբ, որոնցից շատերն անտարբերության են մատնված՝ մինչդեռ Թալինի բերդն, օրինակ՝ կարելի էր դարձնել թանգարան բաց երկնքի տակ, որտեղ ներկայացված կլինեին Պատմական Հայաստանի բոլոր շրջաններն՝ իրենց առանձնահատկություններով։
-Պարո՛ն Սևադա, Դուք շատ եք շրջում Հայաստանով մեկ, լուսանկարում, ընթացքում նաև հասցնում եք շատերի հետ շփվել։ Երկրով շրջելու ընթացքում ի՞նչ խնդիրներ եք նկատում, որոնց մասին կուզեիք անպայման խոսել։
-Բոլոր լավ բաների մասին ոչ միայն շատ եմ խոսել, այլև նկարել եմ այդ լավ բաները։ Նկարել եմ, իհարկե, նաև վատ բաները։ Իմ շրջագայությունները Հայաստան աշխարհում չեն սահմանափակվել միայն նկարահանումներով, ես սիրում եմ նաև զրուցել, շփվել մարդկանց հետ։ Մտնում եմ տները, բակերը, որտեղ մարդիկ կան հավաքված՝ սիրում եմ զրուցել, մարդկանց տրամադրությունները շոշափել, բնավորությունները զգալ։ Ընթացքում միշտ նկարում եմ և այդ նկարներն ու զրույցները ներկայացնում եմ ֆեյսբուքահայությանը։ Այդ ամենը պատրաստվում եմ ներկայացնել նաև գրքում, որտեղ տեսանելի կլինի և՛ մեր մեր ժողովրդի բնավորությունը, և՛ կենցաղն ու ապրելակերպը։ Այդ ամենը երևում է լուսանկարների, նրանց կից դիալոգների միջոցով:
–Շրջագայությունների ընթացքում Ձեզ համար բնորոշե՞լ եք, թե ի՞նչ հավաքական բնավորության գծեր ունի մեր ժողովուրդը։
-Ընդհանուր ձևակերպում չեմ կարող տալ, որովհետև շատ տարբեր են։ Բոլոր առումներով ենք շատ հակասական։ Մարդկային հարաբերությունների մեջ, աշխարհագրությամբ․․․ Մի փոքր, մի բուռ Հայաստանում շատ-շատ են տարբերությունները․ օրինակ՝ Ղուկասյանի ժողովուրդը լրիվ այլ ժողովուրդ է, Գավառի ժողովուրդն ուրիշ է, ապարանցիներն ուրիշ են, գյումրեցիները՝ ուրիշ, երևանցիների մասին չխոսենք, չեմ էլ ուզում խոսել (ծիծաղում է)։ Մի մասը հյուրասեր են, մի մասը՝ կոպիտ խոսվածքով, բայց շատ փուխր հոգով, մի խոսքով շատ հետաքրիր է Հայաստանով շրջելը։
-Երևանում Ձեզ համար հիմա ի՞նչ խնդիրներ կան, որոնք պարզապես աչք են ծակում, շատ ցայտուն են, և ինչպե՞ս կարող են երևանցիները պայքարել դրա դեմ։
-Նուրբ խնդիրներ կան՝ նուրբ, որոնք թվում է, թե հոգեբանական են մի քիչ ․․․Մենք փոքր ինչ պարծենկոտ ազգ ենք, դա փոքր ազգերին հատուկ բան է։ Մեր ազգին հատկապես շատ հատուկ է գլուխ գովելը, դա կարծես ապրելակերպ է դարձել։ Օրինակ՝ մենք սիրում ենք մեր կյանքից հեռացած մեծերի մասին խոսել, հպարտանալ նրանցով, բայց ամեն ինչ միայն խոսքով է սահմանափակվում։ Խոսքը վերաբերվում է մեր պանթեոնին։ Կոմիտասի անվան պանթեոնում դեռ փոքր-ինչ տանելի վիճակ է, սակայն ով, ինչ հնարավորություն ունի, այդ սահմաններում ճոխ թաղում է կազմակեպում և քար դնում։ Ինչ վերաբերվում է 2-րդ պանթեոնին՝ քաղաքային, որտեղ էլի մեր ոչ պակաս մեծերն են հուղարկավորված, այնտեղ ահավոր վիճակ է։ Այնտեղ գնալիս ամաչում եմ․ այնպիսի մեծություններ կան թաղված, մինչդեռ նրանց գերեզմանները անտերության են մատնված։ Գունավոր հեռուստատեսության ստեղծողի՝ Հովհաննես Ադամյանի քարը տեսա՝ լացս եկավ։ Պարզ է՝ նրա հետնորդները չկան, որ գան, քարը մաքրեն և այլն, բայց պետությունն ինչի՞ համար է, չեմ հասկանում։ Չէ՞ որ հատուկ հիմնարկ կա, որ այդ ամենին պետք է տեր կանգնի։ Ծնողներս Միացյալ նահանգներում են թաղված, այնտեղ գերեզմանները խաղաղ, հանգիստ, մաքուր վարդաստաններ են։ Կատակով երեխաներիս ասում եմ՝ մտնում ես, մեռնելդ գալիս է։ Բոլորի վրա մի չափի, հավասար քարեր են դրված՝ այն աշխարհում բոլորն իրար հավասար են։
– Հայաստանով շրջելիս, նկատե՞լ եք, թե ո՞ր հուշարձաններն են անտերության մատնված և ավելի շատ հոգածության կարիք ունեն։
-Հուշարձանները շատ են, և բոլորը չէ, որ պահպանվում են։ Մի եկեղեցի կա, որ նաև իմ սրբատեղին է։ Արդեն 40 տարուց ավելի է, որ ես տարվա մեջ 30-40 անգամ գնում եմ այնտեղ։ Եկեղեցին կոչվում է Կապտավանք՝ Կոտայքի լեռներում է, կատարելության հասցրած 13-րդ դարի եկեղեցի է։ Գյուղացիներն իրենց գերեզմանները բերել, հասցրել են եկեղեցու մոտ։ Տարածքն անհրաժեշտ էր ծաղկաստան դարձնել, որ ոչ միայն եկեղեցին, այլև շրջակայքը գրավիչ լինի։ Եվ՛ գյուղապետարան եմ մտել, և՛ գյուղացիների հետ եմ զրույցներ ունեցել, խնդրել եմ, աղաչել եմ, խոսել եմ այդ մասին, բայց ոչ մի օգուտ։ Երբեմն էլ տեսնում եմ, որ բեռնատարով հասել են եկեղեցու անմիջապես կողքը, այն դեպքում, երբ կարելի է մեքենան կանգնեցնել և ոտքով այդ բլուրը բարձրանալ։ Ուզում եմ ասել՝ ախր սրբատեղի ես եկել, եկել ես Աստծուն բան խնդրելու, մի քանի քայլ էլ ոտքով բարձրացի։ Ջիպերով բարձրանում են հենց եկեղեցու մոտ, իսկ այդ եկեղեցին նուրբ, քնքուշ կառույց է և դղրդում է մեքենաների մոտենալուն պես, կարող է մի օր ուղղակի քանդվել։ Դռան մոտ են հենց կանգնեցնում մեքենան, ինչ է թե ցմփորը իջնի, մտնի եկեղեցի։ Սա փոքր օրինակ է հուշարձանների նկատմամբ մեր վերաբերմունքի։
-Քիչ առաջ նաև Թալինի բերդի մասին էիք խոսում, ի՞նչ խնդիրներ կան հուշարձանի հետ կապված, որոնց մասին ուզում էիք բարձրաձայնել։
-Թալինի ճանապարհին մի բերդ կա, չեմ ուզում շեշտել որ դարի բերդ է, որովհետև այնտեղ տարբեր մշակութային շերտեր կան։ Այդ բերդն ունի նախաքրիստոնեական շրջանի շերտ և ավելի ուշ շրջանի շերտեր։ Բերդը հսկայական տարածք է զբաղեցնում։ Տարածքում եկեղեցի էլ կա կառուցված։ Ես արդեն առաջարկել եմ և էլի եմ առաջարկում, այնտեղ ստեղծել թանգարան բաց երկնքի տաք։ Մի քանի երկրներում տեսել եմ, թե իրենք իրենց պատմությունն ինչպես են ներկայացնում։ Մենք հիմա զբոսաշրջիկներին տանում ենք Հայաստանի պատմության թանգարան, որտեղ ամեն դեպքում շատ բան չկա ներկայացված։ Զբոսաշրջիկը հարցնում է, լավ, ձեր եկեղեցիները 4-րդ դարից սկսած տեսանք, բայց ուզում ենք տեսնել նաև, թե 18-րդ դարում հայ մարդն ի՞նչ տան մեջ է ապրել։ Պարզվում է՝ չկա այդպիսի տուն։ Հարցնում են ձեր թագավորներն ի՞նչ պալատներում են ապրել։
Նման թանգարաններ կան Բուլղարիայում, Նորվեգիայում, Շվեդիայում, նույնիսկ վրացիներն ունեն թանգարան բաց երկնքի տակ։ Պատմական Հայաստանն ունեցել է տարբեր շրջաններ չէ՞, նրանց մոդելով էլ պետք է կառուցվի թանգարանը։ Կառուցվելու է Վանի թաղամաս՝ իրեն հատուկ շինություններով, տեղանքին բնորոշ բուսականությամբ, նույնիսկ Վանա կատուներով։ Եվ այդ սկզբունքով մյուս նահանգները ներկայացնող թաղամասեր։ Դա իրականացնելու համար խումբ է պետք, որտեղ կլինեն պատմաբաններ, ազգագրագետներ, ճարտարապետներ, նկարիչներ, երաժիշտներ և այլն։ Կարծում եմ դա մի ֆանտաստիկ բան կլիներ։ Կլիներ կենդանի թանգարան․ պատկերացրեք՝ նկարիչները նստած նկարում են, երաժիշտները նվագում են, գորգ են գործում, ազգային ուտեստներ են պատրաստում և այլն․․․Սա հնարավորություն կտար և՛ մեր ժողովրդին, և՛ դրսից եկողին պատկերացնել՝ ինչպիսին է եղել Հայաստանը։
-90 ականների սկզբին Միացյալ նահանգներում էիք։ Ձեր կարծիքով հայկական սփյուռքը փոխվե՞լ է այս տարիների ընթացքում և արդյոք այնտեղից այստեղի խնդիրները լավ են երևում։
-Այն ժամանակ Սփյուռքն ուրիշ էր, գոնե այնտեղ, որտեղ ես եմ ապրել։ Երբ գնացի արդեն շատ կային և՛ պարսկահայեր, և՛ սիրիահայեր։ Մեր ժողովուրդը շուտ է զգում իր գլխի գալիքը։ Ե՛վ Իրանում, և՛ արաբական աշխարհում հենց զգացին իրենց գլխի գալիքը, տեղափոխվեցին Ամերիկա։ Իրանի հայ համայնքը հիմա բավականին սակավաթիվ է, շատերն են տեղափոխվել ԱՄՆ։ Սկզբում եկան Հայաստան և Սովետական Հայաստանը լավ ընդունեց՝ նույնիսկ տներ տվեց, բայց հետո գնացին այստեղից։ Հայաստանն, ըստ էության, տրանզիտ էր իրենց համար։ Ես ուղղակի ժողովրդի հոգեբանությունն եմ ասում․ բոլորիս աչքը դուրսն է։ Երբ ինքս գնացի դեռ Խորհրդային միություն էր, իսկ այնտեղից բոլորն ուզում էին փախնել։
–Այսօր ի՞նչ վիճակում են այդ հարաբերությունները, և արդյոք մենք քայլեր ձեռնարկում ենք դրանք ավելի զարգացնելու ուղղությամբ։
-Այսօր ի՞նչ է անում Սփյուռքը մեզ համար և մենք՝ Սփյուռքի համար. բացարձակապես ոչինչ։ Մենք միայն Սփյուռքից օգնություն ենք սպասում և տարիներ շարունակ մատակարարում ենք երգիչներ, նկարիչներ։ Սփյուռքից էլ վերջերս ընդունված է դաս տալ մեզ հեռվից, ինչին ես կտրականապես դեմ եմ։ Ես սոցցանցերում գրում եմ՝ Դուք մեզ դաս մի տվեք, մենք լավից-վատից ապրում ենք։ Դուք Ռուսաստանում, կամ Ամերիկայում ապահով եք, ձեզ վտանգ չի սպառնում, իսկ մեզ սպառնում է։ Իրենք ընտանիքով դրսում են, ապահով ու չեն վախենում։ Խնդիրը նաև կայանում է նրանում, որ մեր կառավարությունը, երևի, չի կարողանում լեզու գտնել Սփյուռքի հետ։ Եվ ընդհանրապես, մենք դժվար ազգ ենք կարծում եմ․․․
Զրուցեց՝ Լենա Գևորգյանը
