Վերնախավին ծառայող պարտադրված խաղաղություն․ BBC-ին հայ-ադրբեջանական բանակցությունների մասին

Չորս տարի առաջ ավարտվել է Արցախյան երկրորդ պատերազմը, որի ժամանակ գրեթե 7000 մարդ է զոհվել։ Ադրբեջանական ռազմական գործողության արդյունքում՝ հայերը փախել են Արցախից, գրել է BBC-ին։

Հաղթողն ու հաղթվածը փոխվեցին տեղերով և սկսեցին արագացված տեմպերով նախապատրաստվել խաղաղության ավարտին: Երկու կողմերն էլ Բաքվում կայանալիք ՄԱԿ-ի կլիմայական գագաթնաժողովը (COP29) համարել են հնարավոր «վերջնաժամկետ»: Սակայն գագաթնաժողովը մեկնարկում է նոյեմբերի 11-ին, իսկ խաղաղության պայմանագիրն այդպես էլ չի ստորագրվել։

Երկու երկրների միջև շարունակում են մնալ են հաշտությանը չենթարկվող տարաձայնություններ, ինչի մասին զգուշացրել են փորձագետներն ու ակտիվիստները, ովքեր տարիներ շարունակ փորձել են ընդհանուր լեզու գտնել: Սակայն նախագահ Իլհամ Ալիևի վարչակազմը և վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի գրասենյակը գաղտնի են պահում խաղաղ բանակցությունների մանրամասները և չեն խորհրդակցում քաղաքացիական հասարակության հետ:

Ադրբեջանում ակտիվիստներին ձերբակալում են հայերի հետ նամակագրության և հանդիպումների համար։ Հայաստանում խաղաղության հավատարիմ կողմնակիցները մնում են մեկուսացված և կազմում են փոքրամասնություն, փոխարենը՝ կառավարությունը ապավինում է իրեն հավատարիմ փորձագետներին:

Օգոստոսին ադրբեջանցի իրավապահները ձերբակալել են Պրահայի Կարլզի համալսարանի 29-ամյա դասախոս Բահրուզ Սամեդովին։ Հայ ակտիվիստների հետ շփումների պատճառով՝ Սամեդովին մեղադրել են դավաճանության մեջ և այժմ նրան սպառնում է ցմահ ազատազրկում։ Նա հերքում է բոլոր մեղադրանքները։

Սամեդովը հանդես է եկել երկու երկրների հաշտեցման օգտին, սակայն քննադատել է Ադրբեջանի իշխանությունների մոտեցումը։ Նա գրել է, որ Բաքուն ցանկանում է ստիպել Երևանին ընդունել «ավտորիտար խաղաղություն»՝ այս արդյունքն անվանելով «խաղաղություն առանց հաշտության»։ Իրենց ընկերների ձերբակալություններից ու կալանավորումներից հետո երկրում մնացած սակավաթիվ ակտիվիստներն անհանգստանում են։ Ադրբեջանում ընդդիմությանն աջակցելը կամ կոռուպցիայի հետաքննությունը վաղուց դարձել են վտանգավոր, սակայն իշխանությունները նախկինում չէին անհանգստացնում Հայաստանի հետ խաղաղության կողմնակիցներին։ Սամեդովը վստահ էր, որ չի մտնում ակնհայտ «ռիսկային խմբերի» մեջ. նա երկար ժամանակ ապրել է արտերկրում և Բաքու է եկել իր տատիկին տեսակցության։

Բացի իրենց ազատությանն ու անվտանգությանը սպառնացող վտանգներից, երիտասարդները թողնում են պացիֆիստական նախաձեռնությունները, քանի որ դրանք չեն հետաքրքրում հասարակությանը, և նրանք հոգնել են բյուրոկրատիայից:

Այս միջավայրում շատերն են գիտակցում, որ խաղաղարար նախաձեռնությունները հիմնված են ոչ թե հանրային պահանջի, այլ եվրոպական կառույցների դրամաշնորհների վրա:

Մինչ Ադրբեջանում իշխանության քննադատները բանտարկվում են, Հայաստանում նրանք բախվում են հասարակական ճնշման։

«Խաղաղություն բառը շատ հայերի համար բացասական ենթատեքստ ունի, քանի որ այն կապված է Իլհամ Ալիևի խաղաղության թելադրանքն ընդունելու հետ»,- նշել է գերմանացի ակտիվիստ Օլիվեր Մյունսթերը։

«Ակտիվիստները, ովքեր բացահայտորեն արտահայտում են իրենց տեսակետները աշխարհի վերաբերյալ, կարող են բախվել հանրային կամ նույնիսկ մասնավոր հակազդեցության՝ առնվազն դյուրահավատ լինելու, իսկ վատագույն դեպքում՝ Ադրբեջանի ծրագրերին նպաստելու համար»,-ասել է նա:

Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը իր պաշտոնավարման սկզբում հրաժարվել է փոխզիջման գնալ Արցախի հարցում, իսկ նրա պաշտպանության նախարարը սպառնացել է գրավել ավելի շատ ադրբեջանական տարածքներ։ Սակայն 2020 թվականին պարտությունից հետո Փաշինյանը փոխել է կուրսը, ճանաչել Արցախը որպես Ադրբեջանի մաս և հայտարարել «խաղաղության օրակարգի» մասին։ Այժմ նա չի ձգտում վերականգնել Ղարաբաղի հայերի ինքնավարության կամ նույնիսկ իրենց տները վերադառնալու իրավունքը և ցանկանում է արագ խաղաղության պայմանագիր կնքել Բաքվի հետ:

Վարչապետը երբեմն ոչ պաշտոնական հանդիպումներ է կազմակերպում քաղաքացիական հասարակության ներկայացուցիչների հետ։ Դրանց մասնակցում են հիմնականում իշխանությանը հավատարիմ ակտիվիստներ, իսկ այնտեղ հազվադեպ են հրավիրվում անկախ գործիչներ։

«Երկար ժամանակ հակամարտող կողմերի միջև կար ըմբռնում, որ առաջնորդները պետք է համաձայնության գան, այնուհետև ՀԿ-ները դա կվաճառեն հանրությանը», – կարծում է Լորենս Բրոերսը՝ Royal Chatham House ինստիտուտի անդամը և հայ-ադրբեջանական հակամարտության մասին գրքի հեղինակը:

Խաղաղության գործընթացը, նրա խոսքով, միշտ եղել է անթափանց, ինչպես նաև բանակցությունները, որոնք երկրները վարել են Ռուսաստանի, ԱՄՆ-ի և Ֆրանսիայի միջնորդությամբ։ 2020 թվականի պատերազմից հետո հասարակության մեջ քննարկման հնարավորություն կար, սակայն Ադրբեջանում վերջին ձերբակալություններից հետո այն կրկին անհետացել է, նշել է Բրոերսը։ Ըստ նրա՝ այն, ինչ հիմա տեղի է ունենում, պարտադրված խաղաղության գործընթաց է, որը ծառայում է վերնախավերի, ոչ թե՝ ողջ հասարակության շահերին։

Խաղաղության հեռանկարները երերուն են թվում նույնիսկ ԱՄՆ նախագահական ընտրություններում Դոնալդ Թրամփի հաղթանակի ֆոնին, որը խոստանում է կենտրոնանալ ներքին խնդիրների վրա։ Երկրորդ պատերազմը Ղարաբաղում 2020 թվականին տեղի է ունեցել Թրամփի առաջին նախագահության ժամանակ, և Միացյալ Նահանգները հեռու է մնացել հակամարտությունից։ Հրադադարի մասին համաձայնագիրը կազմվել է Ռուսաստանի առաջնորդ Վլադիմիր Պուտինի կողմից և ապահովվել է Արցախում ռուս խաղաղապահների տեղակայմամբ։

Ջո Բայդենի վարչակազմը, չնայած ուկրաինական պատերազմին, փորձել է ավելի ակտիվ ներգրավվել Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև դիվանագիտական գործընթացում։ Պետքարտուղար էնթոնի Բլինքենը կազմակերպել է հանդիպումներ երկու երկրների արտգործնախարարների միջև՝ քննարկելու խաղաղության պայմանագիրը։