Եկեղեցու վրա Փաշինյանի հարձակումներն ընկալվում են որպես «ոչ պաշտոնական մրցակցին» վերացնելու փորձ․ Deutsche Welle

Նիկոլ Փաշինյանի կողմից կաթողիկոս Գարեգին Բ-ի հասցեին ուղղված կոշտ քննադատությունը երկրում կառավարության և եկեղեցու միջև հարաբերություններում հազվագյուտ ճգնաժամ է առաջացրել՝ կասկածի տակ դնելով աշխարհիկ կառավարման և հոգևոր ինքնավարության միջև հավասարակշռությունը․ գրել է Deutsche Welle -ն։

Ինչպես նշել է գործակալությունը, հունիսի 9-ին ՀՀ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը Ֆեյսբուքում հրապարակել է խիստ գրառում՝ մեղադրելով Ամենայն հայոց կաթողիկոս Գարեգին Բ-ին կուսակրոնության ուխտը խախտելու համար։ Փաշինյանը պնդում է, որ կաթողիկոսն ունի երեխա, ինչն, ըստ նրա, զրկում է քահանային պաշտոնը զբաղեցնելուց։ Նույն գրառման մեջ վարչապետը կոչ է արել ընտրել Հայ առաքելական եկեղեցու (ՀԱԵ) նոր առաջնորդ, որի «բարեպաշտությունը» կստուգվի քվեարկությունից առաջ։ Բացի այդ՝ նա, ըստ էության, առաջարկել է վերանայել կաթողիկոսի ընտրության ընթացակարգը՝ կառավարությանը տալով վերջնական խոսքի իրավունքը գործընթացում։

Այս հրապարակումը դարձել է վարչապետի կողմից հոգևորականությանն ուղղված մի շարք մեղադրանքների և հանդիմանությունների գագաթնակետը։ Ավելի վաղ՝ մայիսի 29-ին, կառավարության նիստի ժամանակ նա հայտարարել էր, որ «մեր եկեղեցիները չուլանացված են»։ Այս խոսքերը առաջացրել են հասարակական-քաղաքական վրդովմունքի ալիք և բարձրաստիճան եկեղեցական պաշտոնյաների կտրուկ արձագանք, իսկ դրանց մեկնաբանությունը՝ որպես ՀԱԵ-ի խորհրդանշական նվաստացում, հակամարտությանը տվել է նոր մասշտաբներ։

Ինչպես նշել է DW-ն, վարչապետի մեղադրանքները մեծ իրարանցում են առաջացրել ոչ միայն իրենց բովանդակության, այլև՝ աշխարհիկ պետության սկզբունքների խախտման պատճառով։ Սահմանադրության համաձայն՝ Հայ Առաքելական Եկեղեցին ճանաչվում է որպես ազգային եկեղեցի՝ «հայ ժողովրդի հոգևոր կյանքում բացառիկ առաքելությամբ», և միևնույն ժամանակ պետությունն ու եկեղեցին միմյանցից անջատ են։

Գործակալությունը նկատել է, որ գործադիր իշխանության կողմից ՀԱԵ-ի ներսում գործընթացներին ազդելու փորձերն ընկալվում են որպես հոգևոր հաստատության ինքնավարության նկատմամբ ոտնձգություն։

Փաշինյանն իր հայտարարությունները համարում է հավատացյալների և հոգևոր մաքրության նկատմամբ մտահոգության դրսևորում, սակայն քննադատները սա համարում են քաղաքական ճնշման գործիք և անկախությունը պահպանած քիչ հեղինակավոր ինստիտուտներից մեկը ենթարկեցնելու փորձ։ Սա հատկապես զգայուն է վարչապետի վարկանիշի անկման և կառավարության նկատմամբ վստահության ընդհանուր անկման ֆոնին։

Միևնույն ժամանակ, այս գործողությունները շատերի կողմից մեկնաբանվում են որպես վերջին տարիների հասարակական-քաղաքական գործընթացներում եկեղեցու ակտիվ ներգրավվածության արձագանք: Հայ Առաքելական Եկեղեցու որոշ բարձրաստիճան հոգևորականներ բացահայտորեն արտահայտել են իրենց քաղաքական դիրքորոշումը՝ երբեմն աջակցելով ընդդիմադիր շարժումներին և նույնիսկ պահանջելով գործող վարչապետի հրաժարականը: Իշխանությունները սա համարում են մեկ ճամբարի, հիմնականում ընդդիմության, ուղղակի միջամտություն պետական գործերին:

Մինչդեռ, իշխանությունների և Հայ Առաքելական եկեղեցու միջև լարվածությունը հասել է Սահմանադրության հնարավոր փոփոխությունների քննարկմանը՝ եկեղեցական գործերին պետության մասնակցությունն ամրապնդելու համար: Նման փոփոխությունների հնարավորությունը չեն բացառել միանգամից երկու բարձրաստիճան պաշտոնյաներ՝ Ազգային ժողովի նախագահ Ալեն Սիմոնյանը և սահմանադրական բարեփոխումների հանձնաժողովի ղեկավար, արդարադատության նախարար Սրբուհի Գալյանը, չնայած նա նաև խոստովանել է, որ նման հարց ներկայումս չի քննարկվում:

Ինչպես նշվել է հոդվածում, Փաշինյանի հայտարարություններին առաջիններից մեկը արձագանքել է Բագրատ արքեպիսկոպոս Գալստանյանը՝ վարչապետի հիմնական քննադատներից մեկը և բողոքի շարժման առաջնորդը, ով 2024 թվականին մի քանի ամիս շարունակ մոբիլիզացրել է ընդդիմությանը և զանգվածային բողոքի ցույցեր կազմակերպել երկրի տարբեր շրջաններում։ Նա Փաշինյանին մեղադրել է միաժամանակ և՛ պետությունը, և՛ եկեղեցին ղեկավարելու փորձ կատարելու մեջ:

Հայ Առաքելական եկեղեցու հայտարարության մեջ նշվել է, որ կաթողիկոսի վրա հարձակումները եկեղեցին՝ որպես ինստիտուտ, թուլացնելուն ուղղված վարկաբեկման արշավի շարունակությունն են: Եկեղեցին կոչ է արել իշխանություններին դադարեցնել սադրանքները և հարգել իր առաքելությունը՝ որպես ազգային ինքնության պահապան: Հոգևորականների կարծիքով՝ նման հարձակումները ոչ միայն վիրավորական են, այլև սպառնում են հանրային միասնությանը:

Հանրային քննարկումը տեղափոխվել է փողոց. հունիսի 5-ին Երևանի կենտրոնում տեղի է ունեցել Հայ Առաքելական եկեղեցու աջակցության հանրահավաք: Ցուցարարները կոչ են արել վարչապետին ներողություն խնդրել և դադարեցնել եկեղեցու վրա հարձակումները: Հանրահավաքի մասնակիցները պաստառներ են պահել՝ «Նիկոլին սպասում են դժոխքում» և «Եկեղեցին ժողովուրդն է» գրություններով, որոնք հստակ արտացոլում էին հասարակության մեջ լարվածության մակարդակը:

Վերլուծաբանների կարծիքով՝ հակամարտությունն ավելի ու ավելի է բացահայտում ոչ միայն կառավարության և եկեղեցու միջև եղած անջրպետը, այլև՝ հակադիր կողմերի փորձերը հակամարտությունը տեղափոխել անձնական մակարդակի։ Այսպես, եկեղեցու բարձր ժողովրդականության մասին լրագրողների մեկնաբանություններին ի պատասխան՝ վարչապետի աշխատակազմի ղեկավար Արայիկ Հարությունյանը նշել է, որ եկեղեցու նկատմամբ հանրային վստահության բարձր մակարդակը չի նշանակում հասարակության կողմից ավտոմատ աջակցություն նրա հոգևորականների համար։

Ըստ գործակալության՝ այս տրամաբանությունն արձագանքում է նախորդ տարիների հռետորաբանությանը, երբ ընդդիմությունն ու հոգևոր առաջնորդները Փաշինյանին բաժանեցին պետությունից։

Ներկայումս Փաշինյանն ինքն է կիրառում նմանատիպ մոտեցում՝ հայտարարելով «պետությունը ժողովրդին վերադարձնելուց» հետո «եկեղեցին ժողովրդին վերադարձնելու» անհրաժեշտության մասին։ 2024 թվականի հուլիս-հոկտեմբեր ամիսներին անցկացված «Կովկասյան բարոմետր» հարցման համաձայն՝ հայերի մոտ 71%-ը վստահություն է հայտնել եկեղեցու նկատմամբ, ինչը պետական հաստատությունների շարքում ամենաբարձր ցուցանիշն է։ Միևնույն ժամանակ՝ Նիկոլ Փաշինյանի և նրա կուսակցության նկատմամբ վստահությունը կազմում է մոտ 17%։

DW-ն հիշեցրել է, որ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի և Հայ Առաքելական եկեղեցու միջև առճակատումնս այսօր չի սկսվել։ Նույնիսկ 2020 թվականին Երկրորդ ղարաբաղյան պատերազմի ավարտից հետո Գարեգին Բ կաթողիկոսը հրապարակավ կոչ է արել կառավարության ղեկավարին հրաժարական տալ՝ մեղադրելով նրան ազգային քաղաքականության ձախողման մեջ։ Այդ ժամանակվանից ի վեր աշխարհիկ և հոգևոր իշխանությունների միջև հարաբերությունները մնում են լարված։

Սակայն, անհամաձայնությունների պառակտման առաջին նշանները ի հայտ են եկել դեռևս 2018 թվականին՝ «թավշյա հեղափոխության» արդյունքում Փաշինյանի թիմի իշխանության գալուց անմիջապես հետո։ Գագաթնակետը եղել է 2024 թվականին, երբ արքեպիսկոպոս Գալստանյանը գլխավորեց Ադրբեջանի հետ սահմանազատման դեմ զանգվածային բողոքի ցույցերը։ Այս բողոքի ցույցերն ամենամեծն էին 2018 թվականից ի վեր և ցույց տվեցին զանգվածներին մոբիլիզացնելու եկեղեցու կարողությունը։ Շատ հայերի համար ՀԱԵ-ն ոչ միայն կրոնական կառույց է, այլև՝ դիմադրության խորհրդանիշ և պատմական հիշողության կրող։

Այս համատեքստում՝ եկեղեցու վրա ներկայիս հարձակումները ընկալվում են ոչ թե որպես բարոյականության համար պայքար, այլ՝ որպես քաղաքական մրցակցին վերացնելու փորձ, թեկուզև՝ ոչ պաշտոնական։ Այսպիսով՝ Փաշինյանի և Հայ Առաքելական եկեղեցու միջև հակամարտությունը ոչ միայն կրոնական էթիկայի շուրջ վեճ է, այլև խորհրդանիշների և ինստիտուցիոնալ հիշողության նկատմամբ վերահսկողության համար պայքար։