Ադրբեջանը շահագրգռված չէ խաղաղություն հաստատելով, իսկ «Զանգեզուրի միջանցքն» անօրինական, վտանգավոր պահանջ է. The Washington Times
ՆԱՏՕ-ի գլխավոր քարտուղար Մարկ Ռուտտեի հետ վերջերս կայացած հանդիպման ժամանակ նախագահ Թրամփը լավատեսական նոտա է հղել՝ ենթադրելով, որ Հայաստանն ու Ադրբեջանը «հնարավոր է, որ շարժվեն դեպի խաղաղություն» տարիների թշնամանքից հետո։ Սակայն Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևի հռետորաբանությանը հետևող յուրաքանչյուր ոք կարող է այլ եզրակացության գալ։ Նրա հայտարարությունները բացահայտում են ոչ թե խաղաղության ճանապարհային քարտեզ, այլ՝ իռեդենտիզմի և տարածքային վերանայման քողարկված փորձի վրա հիմնված արշավ․ գրել է ԱՄՆ-ում նախկին դեսպան և ՀՀ Արտաքին գործերի նախկին փոխնախարար Գրիգոր Հովհաննիսյանը՝ The Washington Times-ում հրապարակած հոդվածում:
Հոդվածում նշվել է, խնդիրն Ալիևի պահանջն է հարավային Հայաստանի վրայով ցամաքային կամուրջ կառուցելու վերաբերյալ, որը կկապի մայրցամաքային Ադրբեջանը իր էքսկլավի՝ Թուրքիային սահմանակից Նախիջևանի Ինքնավար Հանրապետության հետ։ Ճանապարհին կանգնած է Հայաստանի հարավային Սյունիքի մարզը, որը նաև Հայաստանի միակ ցամաքային միջանցքն է դեպի Իրան, որը կենսականորեն կարևոր ռազմավարական և տնտեսական գործընկեր է։
Հուլիսի 10-ին Աբու Դաբիում կայացած գագաթնաժողովում Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի հետ հանդիպումից անմիջապես հետո Ալիևը հաղթականորեն թվիթերում գրել է «Զանգեզուրի միջանցքի» ապագա իրականացման մասին՝ օգտագործելով տվյալ տարածքի ադրբեջանական անվանումը։ Վերջերս ադրբեջանական լրատվամիջոցներում լայնորեն մեջբերվող իր ելույթում նա ասել է. «Ե՛վ միջազգային ասպարեզում, և՛ Հայաստանի հետ երկկողմ շփումներում մենք մշտապես շեշտում ենք մեկ կետ… Պետք է լինի հարթ և անսահմանափակ անցում Ադրբեջանից Ադրբեջան՝ առանց որևէ ստուգման կամ խոչընդոտի։ Սա մեր պահանջն է»։ Ինչպես ընդգծել է դիվանագետն, այս ձևակերպումը ցույց է տալիս, որ Ալիևի տեսլականը չի սահմանափակվում ավանդական տարանցիկ երթուղով։ Նա ձգտում է միջանցքի, որը կազատվի հայկական սահմանային վերահսկողությունից, մի երթուղու, որը արդյունավետորեն կբաժանի Երևանի ինքնիշխանությունն իր սեփական տարածքի մի մասի նկատմամբ։ Խոսքը սահմանների վերանայման մասին է։ Հովհաննիսյանը շեշտել է, որ չնայած Բաքուն այս պահանջը ներկայացնում է որպես խաղաղության հասնելու տրամաբանական քայլ, դրա իրավական, պատմական և աշխարհաքաղաքական հիմքերը թույլ են։ Միջանցքի ենթադրյալ հիմքը գտնվում է Ռուսաստանի միջնորդությամբ կնքված հրադադարի համաձայնագրում, որը 2020 թվականի նոյեմբերին ավարտեց Լեռնային Ղարաբաղի երկրորդ պատերազմը։ Այդ համաձայնագրում նշվում է. «ՀՀ-ն երաշխավորում է Ադրբեջանի Հանրապետության արևմտյան շրջանների և Նախիջևանի Ինքնավար Հանրապետության միջև տրանսպորտային կապերի անվտանգությունը՝ քաղաքացիների, տրանսպորտային միջոցների և ապրանքների անարգել տեղաշարժը երկու ուղղություններով կազմակերպելու համար»։ Այնուամենայնիվ, այս անորոշ կետն Ադրբեջանին չի տալիս արտատարածքային վերահսկողություն կամ չի օգտագործում «միջանցք» տերմինը։
Այնտեղ նշված միակ կիրառման մեխանիզմը ռուսական սահմանապահ զորքերի կողմից մոնիթորինգն է։ Հայաստանը կետը մեկնաբանել է որպես իր լիակատար իրավասության ներքո տարանցիկ տարածք ապահովելու պարտավորություն՝ սահմանային վերահսկողության, մաքսային և իրավական վերահսկողության անխափան պահպանմամբ։ Հեղինակի խոսքով՝ ոչ մի պայմանագիր, ՄԱԿ-ի դրույթ կամ նախադեպ չի ստիպում երկրին զիջել իր հողի վերահսկողությունը՝ մեկ այլ պետության անջատված մասերի միջև կապը հեշտացնելու համար։ Հայաստանը շատ մանևրելու տեղ չունի: Սյունիքի միջով ռազմավարական իրական «միջանցքը» կթուլացնի նրա աշխարհաքաղաքական դիրքն՝ այն կտրելով Իրանից, կվերաձևավորի Հարավային Կովկասը և կհանգեցնի հետագա ոտնձգության: Վերահսկողության զիջումը՝ խորհրդանշական կամ բառացիորեն, կլինի աղետ։ Իրանը նաև զգուշացրել է, որ Հայաստան-Իրան սահմանի ցանկացած փոփոխություն անընդունելի է: Թեհրանը Զանգեզուրի գաղափարը համարում է Կովկաս իր մուտքի ուղղակի սպառնալիք և ի պատասխան քողարկված սպառնալիքներ է հնչեցրել: Ալիևը փորձում է հրադադարի դրույթը վերածել տարածքային վերանայման գործիքի: Նախադեպը վտանգավոր կլինի, եթե Հայաստանը ստիպված լինի ճնշման տակ տրամադրել արտատարածքային մուտք: Դա կպարգևատրի հարկադրանքը, կխաթարի դիվանագիտությունը և կուղարկի ուղերձ այլ ավտոկրատիաներին. բռնագրավեք այն, ինչ ուզում եք, ապա անվանեք դա միջանցք:
Հովհաննիսյանը համարում է, որ միջազգային հանրությունը պետք է լուրջ վերաբերվի դրան: Եթե Թրամփն իսկապես ցանկանում է իր վրա վերցնել հայ-ադրբեջանական խաղաղության վաստակը, դա պետք է կատարվի Ալիևին ստիպելով հետ կանգնել իր նկրտումներից:
