«Ոսկե ծիրանը» նաև քաղաքակրթությունների և մշակույթների խաչմերուկ լինելու դերն է ուզում ստանձնել

ABC ինտերվյուի հյուրը՝ կինոքննադատ, «Ոսկե Ծիրան» միջազգային կինոփառատոնի գեղարվեստական ղեկավար Կարեն Ավետիսյանն է։ Նրա հետ զրուցել ենք հայկական կինոյի ներկա վիճակից, պոտենցիալից ու մի քանի խոստումնալից նախագծերից, որոնք ներկայացվելու են մի շարք հեղինակավոր փառատոններում։ Կինոգետը վստահ է, որ հայ հեղինակային կինոն ունի պոտենցիալ, և կարող է մրցունակ լինել համաշխարահային կինոշուկայում։ Հատկանշական է, որ հայկական կինոարտադրության մեջ այժմ շատ են կին ռեժիսորները, որոնց հայացքն ավելի տարբեր է, իսկ կինոլեզուն ավելի համարձակ։

-Հայաստանը հիմա կարծես թեմաների բանկ լինի։ Խնդիրները, որոնց կարելի է անդրադառնալ շատ են․ պատերազմ, պառակտված հասարակություն, սոցիալական խնդիրներ․․․Թեմաների և ասելիքի համեմատ՝ անհամարժեք է այն ինչ նկարահանում է, գրվում է։ Ինչպե՞ս կարելի է մշակույթը դարձնել որոշ դեպքերում զենք, մնացած դեպքերում էլ խնդիրների բարձրաձայնման միջոց։

-Կարճաժամկետ հեռանկարում հնարավոր չէ ստեղծված իրավիճակը մշակույթով լուծել։ Դա միանշանակ ուտոպիա է։

-Իսկ սկսե՞լ․․․

-Դա լուծելու համար շատ վաղուց էր պետք սկսել։ Հիմա սկսելը և շարունակելը այդ զենքի փոխակերպմանը կբերի  ավելի հեռու հեռանկարում։ Դա շատ բարդ պրոցես է՝ ինստիտուցիոնալ, համակարգային ու տարբեր բաների հետ փոխկապակցված։ Այն ունի ազգային անվտանգության նշանակություն՝ մանավանդ, եթե կրթությունը դրա մի մասն ենք համարում։ Ձեր ասած խնդիրներից ավելի առաջնայինը կրթական խնդիրներն են և արվեստային դրևորումներով կինոն, որն ավելի քիչ է կախված ֆինանսից և ավելի շատ ստեղծարարությունից։ Այդ գաղափարների բանկը կա, բայց դա այդքան կրթությունից չի գալիս, որքան այդ գաղափարի իրականացումից։ Երբ արդեն գալիս է հմտությունների, փեշակների, արհեստների և արվեստների համադրությունների կիրառելու պահը և մտնում է արհեստավարժության դաշտ, դա արդեն ուղիղ կրթությունից կախված բան է և կրթության բացի արդյունքում ձևավորված բաց է, որը վստահաբար պրոեկտվում է մյուս ոլորտների վրա։

-Հայ կինոյի պատմության մեջ գերակշռել են տղամարդ ռեժիսորները, հիմա, սակայն, պատկերը մի փոքր այլ է․ կինոարտադրության ոլորտում կանայք շատ են։ Ձեր կարծիքով կին ռեժիսորների հայացքը տարբերվու՞մ է։

-Այո, հիմա այդտեղ էլ կան փոփոխություններ․ վերջին շրջանի հեղինակային կինոյում մեզանում ավելի շատ են կին ռեժիսորները։ Գուցե քանակային առումով այդպես չէ, բայց ամեն տարի, երբ փառատոնների մասնակցության հայտեր ենք ստանում, ակնհայտ երևում է, որ կանանց ակտիվությունն ուղղակի անհամեմատելի է։ Դա ավելի շատ երևում է վավերագրական կինոյում, այն կինոյում, որը պահանջում է մի քիչ ավել համարձակություն։ Տղամարդիկ ավելի պահպանողական են, երկար գցող-բռնող են, կանայք ավելի համարձակ են և՛ թեմաների առումով, և՛ առանց մեծ ֆինասավորում  ֆիլմ սկսելու առումով, և դա շատ ուրախալի է։ Առաջ այդ տարբերությունների մասին նույնիսկ ֆեմինսիտական տեսանկյունից ընդուված չէր խոսել, որովհետև հարմարվում էր, որ, տարբերակելով կնոջը և տղամարդուն, արդեն խտրականություն է դրվում։ Իրականում, գնալով ապացուցվում է, որ այդ տարբերությունները կան և հրաշքը հենց դրանում է։ Պետք է, սակայն, նշեմ, որ կանացի հայացքը և կին ռեժիսորը միշտ չէա, որ նույն բանն է։

-Ինչու՞մ է կայանում իրանակական և կորեական ֆիլմերի հաջողության ֆենոմենը։ Մանավանդ իրանականը․ թեոկրատիկ պետություն, բազմաթիվ սահմանափակումներ, որոնք դրված են երկրի վրա։ Գուցե դա կապված է խնդիրների բազմազանության հետ, որոնք բարձրաձայնման կարիք ունեն։

-Դրանք երկուսն էլ 21-րդ դարի կարևոր  ֆենոմեններից էին, ու հիմա դրանց վերլուծությունը ավելի հասանելի է։ Իրանի պարագայում գործոնները տարբեր են։ Չմոռանանք  նաև, որ Իրանն ունի մեծ կինեմատոգրաֆիկ տրադիցիա՝ 100 տարվա կտրվածքով։   Սկզբում նախահեղափոխական կինոն էր։ Կինոն որպես այդպիսին՝ շատ իրանական արվեստ է։  Իր դերն ունի նաև պոեզիայի դարավոր արմատը և հակվածությունը արվեստի հանդեպ։ Այս երկուսը իրար հետ շատ փոխկապակցված են՝ բանաստեղծականությունը և կինոն։ Եվ ինչն է շատ կարևոր, որ այդ տոտալիտարիզմի տարիները համընկան Իրանում կինոյի զարգացման պիկի հետ։ Ամբողջ աշխարհը մաքսիմալ բաց էր,  և այդ բացությունը ենթադրում էր, որ դու այդ բաց ու ազատ աշխարհի օվկիանոսում կարող ես ազատ լողալ՝ մինչդեռ  իրենք մնացել էին կաղապարի մեջ։  Թվում է, թե կան հարյուրավոր տաբույացված թեմաներ, և իրենք այդ կաղապարի մեջ են, բայց նրանք այդ իրավիճակում նույնիսկ կարողացան հանել հարյուրհազարավոր թեմաներ։ Այդ ճնշվածությունը բերեց նրան, որ մաքսիմալ կերպով ուսումնասիրվեց այն, ինչը թվում էր, թե արդեն պատմված է։

-Կարեն, իսկ «Ոսկե ծիրանի» նախապատրաստական աշխատանքները ե՞րբ են սկսվում և կարո՞ղ եք հիմա որոշ փակագծեր բացել, թե ինչ է սպասում այս տարի։

-Ի դեպ, «Ոսկե ծիրանը» այդ առումով էլ է շատ լավ օրինակ, որովհետև տարաշրջանում չկա «Ոսկե ծիրանից» ավելի լավ փառատոն։ Ամբողջությամբ օբյեկտիվ եմ ասում, որովհետև Վրաստանի պարագայում նույնքան օբյեկտիվ էի, երբ ասում էի, որ կինոարտադրությամբ ավելի առաջ է, և ոչ մի խանգարող բան չունի, որ փառատոնն էլ լինի փառահեղ, բայց այնպես է ստացվել, որ այդպես չէ։ Իրանի փառատոնն էլ այդպիսին չի, այդպես է ստացվել մի շարք օբյեկտիվ և սուբյեկտիվ պատճառներով։ Մեր փառատոնի հաջողելը տասնյակ տարիների հետևողական աշխատանքի արդյունք է։ Շատ քիչ բան կա Հայաստանում անկախության շրջանում ստեղծված ոչ պետական ինստիտուցիաներից, որոնք ունեցել են այդ անընդհատելիությունը և հետևողականությունը։

Այս տարի ի դեպ «Ոսկե ծիրանի» 20-րդ փառատոնն է։ Փառատոնի շրջանակներում այս տարի նշելու ենք նաև Ազնավուրի և Փարաջանովի 100- ամյակները։ Ընդհանուր գաղափարը նրանում է, որ մեկն ավելի արևելյան, իսկ մյուսն ավելի արևմտյան գեղագիտությունների և մշակույթների կրող են։ Իրար հետ շատ քիչ կապ ունեցող արվեստագետների որևէ կապ էինք փորձում գտնել։ Ազնավուր և Փարաջանով՝ մաքսիմալ տարբեր մարդիկ են, բայց այդպիսի կապ գտանք։ «Ոսկե ծիրանը» նաև քաղաքակրթությունների և մշակույթների խաչմերուկ լինելու դերն է ուզում ստանձնել՝ փոքր առումով։ Մեր երկիրն այդ տարածաշրջանային խաչմերուկի վրա է։ Դա գուցե մեր ցավն ու խնդիրներն են, աշխարհաքաղաքական իմաստով, բայց այդ դիրքը մշակութային իմաստով շատ հետաքրքիր ու շահեկան է։

-Իսկ մտածելակերպը մեզանում ավելի շատ արևելյա՞ն է, թե՞ արևմտյան։

-Ենթադրում եմ, որ քարտեզից սկսած, մինչև մտածողություն, ամբողջ մեծ ճանապարհն ինքնին ամբողջությամբ հիբրիդային է, որովհետև մենք, անկախ ինտեգրման տարբեր պրոցեսներից, միևնույն է ավելի շատ ասիական ենք։ Ունենք, իհարկե, նաև արևմուտքին բնորոշ հատկանիշներ։ Ինձ թվում է, որ ինչ-որ մի օր պետք է կողմնորոշվենք։ Մարդիկ կան, որ պրոպագանդում են, որ, վերջիվերջո, պետք է կողմնորոշվենք և հասկանանաք, մյուս կողմից հիբրիրդային լինելն էլ է կողմնորոշում։ Այդ դիրքորոշումը շահեկան նույնպես կարող է լինել։ Դա կարող է առավելություն լինել՝ նայած դու ինչ ես սինթեզում, ինչպես ես համադրում մեծագույն փառահեղ արևելյանն ու մեծագույն փառահեղ արևմտյանը։

-Իսկ քաղաքական այսպիսի պայմաններում, հյուրերի մոտ անվտանգության հետ կապված հարցեր չե՞ն ծագում և արտաքին վտանգների պայմաններում հե՞շտ է այդպիսի փառատոն կազմակերպելը։

-Հեշտ չէ ամենևին և, իհարկե, առաջանում են նման հարցեր, բայց մենք անգամ 2020 թվականին ենք փառատոնն անցկացրել՝ ավելի փոքր մասշտաբով՝ մի մասը օնլայն, մի մասը օֆլայն, և դա արվել է պատերազմին զուգահեռ։ Հիմա դա մի փոքր ցինիկ կարող է հնչել, բայց ինքն ուղղակի բովանդակային առումով բերված էր արցախյան թեմայի հետ փոխկապակցվածության։ Այդ չդադարելը կարծում եմ նույնպես կարևոր էր։

-Մենք ունենք նաև բլից հարցեր․

-Եթե Ձեր կյանքի հիման վրա ֆիլմ նկարահանվեր, ի՞նչ ժանրի ֆիլմ կլիներ։

-Կարծում եմ տրագիկոմեդիա․․․

-Եթե հնարավորություն ունենայիք մեկին վերակենդանացնել, ո՞վ կլիներ և ինչու։

-Կուզեի մեծ տատիկիս վերակենդանացնել, որպեսզի հասցներ պատմել ինձ այն պատմությունները, որոնք ես չհասցրեցի իրենից լսել, որովհետև փոքր էի ու այն ժամանակ շատ չէի արժևորում դրանց կարևորությունը։

-Պատմական ո՞ր ժամանակաշրջանը կուզիք տեսնել։

-Եթե ապագան չասեմ՝ այն, իհարկե, մասամբ կտեսնեմ, 60-ական թվականների երկրորդ կեսը շատ կարևոր ու հետաքրքիր է։ Անձնական առումով էլ դրանք մեծ ձգողականություն ունեցող տարիներ են ինձ համար։

–Հայաստանու՞մ․․․

-Այնքան ֆենոմենալ էին այդ 60- ականները, որ երևի թե ամբողջ աշխարհում կուզեի տեսնել։

-Արցախում ե՞րբ եք եղել վերջին անգամ և ի՞նչ առիթով։

-Եղել եմ և՛ պատերազմից առաջ, և՛ ընթացքում, և՛ հետո։

-Եթե որևէ օտարերկրացի խնդրի Ձեզ Հայաստանը երեք նախադասությամբ ներկայացնել, ո՞ր նախադասությունները կընտրեիք։

-Եթե գովազդելու իմաստով չէ, այլ ներկայացնելու՝ դա այլ հարց է։ Չգիտեմ դա որքանով է Ձեր հարցին պատասխանում, բայց խնդիրն այն է (թերևս պարադոքսալ կարող է հնչել), որ Հայաստանը չնայած նրան, որ ունի դարերի, հազարամյակների պատմություն, մշակույթ և ժառանգություն, երկիր է, որն ինքն իրեն դեռ չի գտել ու ճանաչել։ Այդ հին՝ դեպի պատմության խորքերը տանող վեկտորը կա, բայց որը նաև իրոնիկ կերպով ինքն իրեն ճանաչելու և բացահայտելու շեմին է, հուսով եմ։ Այսինքն`նախ մենք մեզ համար պետք է հստակեցնենք, նախքան մյուսներին համար հստակեցնելը։ Մենք ինքներս այդ երեք նախադասության կարիքն ունենք առայժմ։

Զրուցեց՝ Լենա Գևորգյանը