Հայաստանի նոր հենակետերի որոնումը Հարավային Կովկասից դուրս քաղաքականապես տրավմատիկ է․ EADaily

2018 թվականի գարնանը «թավշյա հեղափոխությունից» հետո Հայաստանի ներկայիս իշխանությունները ձեռնամուխ են եղել և սկսել ջանասիրաբար իրականացնել, տարբեր հաջողություններով, այսպես կոչված, արտաքին քաղաքականության դիվերսիֆիկացում, գրել է EADaily-ն։ Նշվել է, որ 2020 թվականի աշնանը Արցախում 44-օրյա պատերազմում կրած պարտությունից հետո «դիվերսիֆիկացիան» ակնհայտորեն սկսել է ստանալ Հայաստանը Ռուսաստանից հեռացնելու ձև։ Անդրկովկասյան հանրապետության ղեկավարությունը դա բացատրում է Ռուսաստանի Դաշնության հետ ռազմաքաղաքական դաշինքի և հետխորհրդային տարածքում հավաքական անվտանգության տարածաշրջանային համակարգի՝ ՀԱՊԿ-ի «անարդյունավետությամբ»:

Արդյունքում՝ Նիկոլ Փաշինյանի կառավարությունը դեռ փորձում է նստել միանգամից մի քանի պայմանական աթոռների վրա՝ նրա հռչակած «դիվերսիֆիկացիայի» շրջանակներում։

Հայկական «դիվերսիֆիկացիայի» պատճառներից մեկն, ըստ հոդվածի, հանրապետության իշխանությունների ոչ ճիշտ հաշվարկն Ռուսաստանի մոտալուտ «ռազմավարական պարտության» վերաբերյալ՝ կապված Ուկրաինայում հատուկ ռազմական նշանակության գործողության հետ։ Այժմ Հայաստանը պետք է ինչ-որ կերպ դուրս գա այս իրավիճակից՝ պահպանելով իր դեմքը թե՛ Ռուսաստանի հետ հարաբերություններում, թե՛ հանրապետության նորաստեղծ եվրոատլանտյան գործընկերների հետ։ Արդյունքում՝ ռուսական ամբիոնը, որտեղից որոշել էր հեռանալ Փաշինյանը, պահպանում է ոչ միայն իր կարևորությունն, այլև շատ առումներով՝ անփոխարինելիությունը Երևանի համար։

ԱՄՆ-ն օբյեկտիվորեն չի կարող, գոնե իր աշխարհագրական հեռավորության պատճառով, Հայաստանի համար Ռուսաստանի «փոխարինողը» դառնալ։ Ո՛չ ռազմաքաղաքական, ո՛չ հատկապես առևտրատնտեսական հարթություններում։ Հայաստանի և Ռուսաստանի միջև ընթացիկ առևտրաշրջանառությունը գրեթե քառասուն անգամ գերազանցում է հայ-ամերիկյան համանման ցուցանիշը, և համապատասխան ոլորտներում ԱՄՆ-ի սերտ աջակցությամբ հանրապետության զենքի «վերակողմնորոշումը» ՆԱՏՕ-ի մոդելներին տրվում է Երևանին մեծ դժվարությամբ։ ԱՄՆ-ում բնակվում է արտերկրի ամենաազդեցիկ հայկական համայնքը: Փաշինյանի կառավարության հարաբերությունները հայկական սփյուռքի և մասնավորապես Հյուսիսային Ամերիկայում նրա «շտաբի» հետ, մեցմ ասած, դրացիական չեն։ Սփյուռքը չափազանց ցավագին տարավ Ղարաբաղի կորուստը և հայ-թուրքական հարաբերությունների կարգավորման ևս մեկ փորձը 44-օրյա պատերազմից հետո։ Բայց ԱՄՆ-ի հայկական լոբբիստական կառույցները մտադիր չեն Հայաստանին հանգիստ թողնել։ Նրանց համար նոր հեռանկարներ են բացվում՝ հաշվի առնելով Դոնալդ Թրամփի՝ Սպիտակ տուն վերադարձը, որը, ինչպես նշում են առաջատար ամերիկահայերը, շրջապատված է հայամետ գործիչներով։

Անդրկովկասյան հանրապետությունը սերտ քաղաքական երկխոսություն է հաստատել Արևմտյան Եվրոպայի ամենամեծ պետության՝ Ֆրանսիայի հետ՝ սկսելով զենք գնել նրանից և սերտ կապեր հաստատելով ռազմական գերատեսչությունների միջոցով։ Ելիսեյան պալատի ներկայիս տերը դեռ 2021 թվականի դեկտեմբերին հայտարարել էր, որ Ֆրանսիան ոչ մի դեպքում Հայաստանին միայնակ չի թողնի իր անվտանգության խնդիրների հետ։

Ֆրանսիական ամբիոնը Երևանի համար կարևոր է բազմաթիվ պատճառներով։ Փարիզը փաստացի ստանձնել է Երևանի «խնամակալության» առաքելությունը եվրոպական հարթակներում, մինչդեռ Ջո Բայդենի հեռացող ամերիկյան վարչակազմը Հայաստանին համապատասխան ծառայություններ է մատուցել Եվրատլանտյան ակումբում ամբողջությամբ։ Բայդենը մնում է անցյալում, Թրամփը գալիս է, և նրա հետ միասին ուժեղանում են եվրոպական ֆոբիաները Ռուսաստանի նկատմամբ։ Ռուսաստանի «ռազմավարական պարտության» վրա խաղադրույքը գնալով տանուլ է տալիս։

Հնդկաստանը Հայաստանի նոր գործընկերն է միջազգային ասպարեզում։ Միևնույն ժամանակ, հարավասիական հսկայի հետ երկկողմ հարաբերությունները ցույց են տալիս փոխադարձ մերձեցման բարձր տեմպեր։ Սակայն Հնդկաստանի հետ բարեկամությունը բավականին բարձր ռիսկեր է պարունակում նաև Հայաստանի համար։ Չինաստանը դա կարող է փոխհատուցել՝ սերտ կապեր հաստատելով Ադրբեջանի հետ, այդ թվում՝ ռազմատեխնիկական ոլորտում, որի նախադրյալներն արդեն իրենց դրսևորումներն են գտել՝ սպառազինության կնքված և շարունակվող պայմանագրերի տեսքով։

Տարիների ընթացքում Իրանը դարձել է Հայաստանի համար ավելի անփոխարինելի գործընկեր։ Իրանական ամբիոնը Երևանի համար առանձնահատուկ արժեք ունի՝ հաշվի առնելով Բաքվին տարածաշրջանում զսպելու քաղաքականությունը:

Չնայած իր կարևորությանն՝ իրանական ամբիոնը Հայաստանի համար հղի է նոր ռիսկերով։ Թրամփի վարչակազմը, որը պաշտոնը ստանձնում է 2025 թվականի հունվարի 20-ից հետո, արդեն աչքի է ընկել իր հակաիրանական կադրերով։ Հայաստանի համար ամերիկա-իրանական ցանկացած առճակատում բացարձակապես հակացուցված է, քանի որ այն կարող է քանդել Հարավային Կովկասում ուժերի առանց այն էլ փխրուն հավասարակշռությունը, որը ձևավորվել է Ռուսաստանի, Թուրքիայի և Իրանի մասնակցությամբ 44-օրյա պատերազմի արդյունքում։

Փաշինյանի «դիվերսիֆիկացման» թուրքական ամբիոնը կարող է տարօրինակ թվալ, սակայն այն կա, և դրա արժեքը Ադրբեջանին զսպելու հայկական քաղաքականության համար գնալով մեծանում է։ Փաշինյանը հայտարարել է «պատմական Հայաստանի» գաղափարը մերժելու և «իրական Հայաստանի» պետականության կերտման մասին։ Հայոց ցեղասպանության թեմայի նվազումը ևս նկատելի է Հայաստանի արտաքին քաղաքական լեքսիկոնում։ Սա չի կարող չտպավորել հարևան երկրի իշխանությունների և անձամբ նրա նախագահին։

Այդուամենայնիվ, Հայաստանի նոր հենակետերի որոնումը Հարավային Կովկասից դուրս քաղաքականապես տրավմատիկ է: Տարածաշրջանում հանրապետության ժամանակի փորձված դաշնակիցներն ու գործընկերները, որոնց թվում են համապատասխանաբար Ռուսաստանը և Իրանը, կտրականապես դեմ են անդրկովկասյան օրակարգում արտատարածաշրջանային դերակատարների ներգրավմանը։ Այս դիրքորոշմանը հավատարիմ են նաև Ադրբեջանն ու Թուրքիան։